Velayet Hakkında Bilmeniz Gereken 10 Şey

Boşanma, hem sıkıntılı hem de velayet konusunda bilinmesi gerekenlerle dolu bir konu olunca biz de merak edilenleri Av. Gülen Hidayetoğlu’na sorduk.

Velayet konusu, boşanan çocuklu çiftlerin genellikle en büyük uyuşmazlık noktası olmakta… Çocuğun velayetinin kimde kalacağı, diğer ebeveynin çocukla nasıl ilişki kuracağı boşanan çiftlerin aklında soru işareti ve büyük bir endişe konusu. Velayet hususu önemli bir konu olup sadece çocuğun ve anne-babanın hayatını etkilemeyecektir. Aynı zamanda geleceğin büyükleri olan çocuklar toplum yapısını da şekillendireceğinden velayet konusu kamuyu da ilgilendirmektedir. Bu sebeple velayet hususunda çocuğun psikolojisi kişisel hırslardan üstün tutulmalı ve uzmana danışılmalıdır.

1-Velayet nedir? Vesayet nedir?

Velayet, Türk Medeni Kanunu’nda tanımlanmış bir kavram olup kısaca; çocuğun korunması ve temsil edilmesi için öngörülmüş hukuksal bir haktır. Normal şartlar altında anne baba evliyse; yetişkin olmayan bir çocuğun velayeti annesine ve babasına aittir. Velayette konu çocuktur.
Vesayet ise; korunmaya muhtaç, reşit olmuş veya olmamış yasal hakları kısıtlanmış kimselerin haklarının korunması ve hukuken temsil edilmesini sağlayan ve kamu görevi olarak sayılan bir kurumdur.

2-Velayet kim tarafından kullanılır?

Anne-baba evli ise velayeti birlikte kullanır, çocuk için en iyi olduğunu düşündükleri kararı birlikte alırlar. Bazen çiftler evlat edinmektedirler. Medeni Kanun madde 314 uyarınca evlat edinme kararı ve işlemleri kesinleştiği anda, velayet evlat edinen tarafa geçer. Böyle bir durumda evlatlık edinilenin genetik anne babasının velayet hakkı sona erer ancak, çocukla kişisel ilişki kurma hakları devam eder. Anne-babadan birinin ölümü ya da gaipliği halinde, kalan eş velayeti tek başına kullanacaktır. Keza boşanma gerçekleştikten sonra velayet verilen tarafın vefatı veya gaipliği halinde hakim kendiliğinden çocuğu sağ kalan eşe bırakır. Eğer sağ kalan taraf çocuğa bakamayacak, iyi yetiştiremeyecek durumda ise hakim çocuğu 3. kişiye verme yetkisine de sahiptir. Anne-babadan biri kasten işlemiş olduğu bir suçtan ötürü mahkum olması halinde ise velayetten yoksun bırakılır. Bu yoksunluk kişinin infazı tamamlanana kadar sürer. Eğer evlilik birliği sona erdiyse yani boşanma durumu oluştuysa; çocuğun velayetinin kimde kalacağını hakim takdir edecektir.

3-Evlilik dışı meydana gelen çocukların velisi kimdir?

Anne ile baba evli değilse, diğer bir değişle çocuk evlilik dışı dünyaya geldiyse çocuk anneye ait kabul edilir ve çocuğun velisi anne olur.

4-Boşanmadan sonra velayetin değiştirilmesi mümkün mü?

Evet, velayet her zaman mahkeme kararı ile değiştirilebilmektedir. Ancak bu durum çocuğun düzenini, alıştığı ortamı değiştireceğinden gerçekten zorunlu hallerde bu yola başvurulması gerekmektedir. Kanunda velayetin değiştirilmesi için gerekli koşullar:
a- Boşanmış anne veya babanın yeniden evlenmesi,
b- Velayet hakkına sahip eşin başka bir yere gitmesi,
c- Çocuğun velayet hakkına sahip eşin ölmesi,
d- Velayeti kendisinde bulunduran anne veya babanın cezaevine girmesi, alkol tedavisi sebebi ile yatarak tedavi görmesi, bitkisel hayata girmesi gibi durumlar sebebi ile değiştirilebilmektedir.
Fakat bu sebepler tek başına yeterli sayılmamaktadır. Velayete sahip kişinin yeniden evlenmesi ile kastedilen çocuğun yüksek menfaatinin getirisi olarak yeni evlilikten olumsuz etkilenmesi halidir. Çocuk velisinin yeni eşi ile bir sorun yaşamıyorsa, bu durumu kabullendiyse, mutluysa velayetin değiştirilmesine de gerek kalmayacaktır. Öte yandan meydana gelen bu değişiklik kalıcı nitelikte olmalıdır. Geçici değişiklikler için velayetin değiştirilmesi istenemez.

5-Velayetin değiştirilmesi için nerede dava açılması gerekmektedir?

Velayetin değiştirilmesi davalarında görevli mahkeme aile mahkemeleridir. Talepte bulunan ya da ilgililerden birinin oturduğu yer mahkemesinde dava açılabilir.

6-Velayetin kötüye kullanıldığının ispatı nasıl olacaktır?

Velayetin değiştirilmesi konulu davalarda bu hakkın ihlal edildiğini iddia eden taraf, bunu ispatla mükelleftir. Diğer bir değişle, davacı yani velayetin değiştirilmesini isteyen taraf ispatla yükümlüdür. Gerek tanık beyanları, gerek mesajlar ispat için yeterli olabileceği gibi bu tip davalarda dosya mutlaka pedagog ve uzman kişilerce incelenmeli, çocuk ve anne-baba ile görüşmeler yapılmalıdır. Bu şekilde hazırlanacak rapor mahkeme içinde önemli bir yol haritası olabilecek ve velayetin gerçekten değiştirilmesi gerekip gerekmediği konusunda mahkemeyi aydınlatacaktır.

7-Velayet verilmeyen ya da velayeti kaybeden taraf çocukla nasıl ilişki kuracaktır?

Gerek boşanma neticesinde gerekse velayetin değiştirilmesi davası ile velayeti kaybeden taraf çocuğunu görme hakkını elbette kaybetmemektedir. Bilindiği gibi hem anne ile hem baba ile çocuğun mutlaka etkili zaman geçirmesi, duygusal paylaşımda bulunması küçüğün psikolojik gelişimi bakımından önem teşkil etmektedir. Mahkeme, velayet kendisine verilmeyen tarafla çocuk arasında kişisel ilişki düzenlemek zorundadır. Velayeti kaybeden taraf, çocuğu ile hangi gün ve zaman aralığında göreceğini kurulan mahkeme kararı ile bilecektir.

8-Çocuğun görüşü hakim kararını etkiler mi?

Ne anne ne de baba ne derse desin velayetin değiştirilmesi talep edilen çocuk, idrak çağında ise mutlaka onun görüşünün alınması gerekmektedir. Çocuğun görüşü alınmadan kurulan hukuka aykırılık teşkil edeceğinden, hüküm Yargıtay tarafından bozulacaktır.

9-Velayetin değiştirilmesi ve kaldırılması aynı şey midir?

Velayetin değiştirilmesi mahkeme kararı ile anne ya da babadan hangisinde velayet yoksa onun talebi sonucu velayetin anne-baba arasında değiştirilmesi iken; velayetin kaldırılması anne babanın velayet hakkına ağır bir müdahale olup, tüm tedbirler, çözümler denendikten sonra hakim tarafından verilebilecek bir karardır. Dayanağı ise Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi madde 8’dir. Madde metnine göre;  “Herkes özel ve aile hayatına, konutuna ve yazışmasına saygı gösterilmesi hakkına sahiptir. Bu hakkın kullanılmasına bir kamu makamının müdahalesi, ancak müdahalenin yasayla öngörülmüş ve demokratik bir toplumda ulusal güvenlik, kamu güvenliği, ülkenin ekonomik refahı, düzenin korunması, suç işlenmesinin önlenmesi, sağlığın veya ahlakın veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması için gerekli bir tedbir olması durumunda söz konusu olabilir.” denilmektedir. Velayetin kaldırılmasının temeli de tam olarak bu maddedir. Velayetin kaldırılmasına sebep olan durumlar; velayet görevinin gereği gibi yerine getirilememesi, deneyimsizlik, velinin hasta-özürlü ya da kısıtlı olması, çocuğun terk edilmesi, velinin çocuğa, çocuğun temel ihtiyaçlarını karşılamayacak denli ilgisiz olması, çocuğun ağır derecede ihmal edilmesi, istismarı, velayet anne ya da babada iken tarafların başkalarıyla evlenmesi ve bu evliliğin çocuğun yüksek faydasına ters düşecek olması sayılmıştır. Velayet kaldırıldıktan sonra küçüğe bir vasi atanır. Velayetin kaldırılmasına neden olan olumsuz durum ortadan kaldırıldığı anda, velayet geri iade edilebilmektedir.

10-Çocuğun üstün yararı ne demektir?

Velayetin düzenlenmesinde asıl olan çocuğun üstün yararıdır. Tarafların uzman psikolog ve pedagoglarca incelenerek hazırlanan rapor neticesinde ebeveynlerinden hangisi yanında kalmasının çocuğun menfaatine olacağı tespit edilerek velayet konusunda bir karar verilmesi gerekmektedir. Velayet, sadece çocuğun hayatını değil, çocuğun gelecekte yaşamaya devam edeceği toplumun da hayatını etkileyecektir. Bu sebeple velayet hususu sadece bireysel bir mesele değil aynı zamanda kamusal bir kavramdır da. Çocuğun yararına olan durum, onun psikolojik sağlığına ve gelişimine de destek olacaktır. Dolaylı olarak bu topluma da olumlu etki edecektir. Yani hakim velayete ilişkin hükmü kurarken sadece çocuğun ve ailenin durumunu değil toplumun da geleceğini bir nevi şekillendirmektedir.