Bebeklerde Büyüme Nasıl İzlenir?

Sağlıklı çocuk gelişiminde ilk altı ay içinde bebeklerin ayda bir, ikinci altı ay içinde iki ayda bir rutin doktor muayenesine gitmesi önemlidir. Bu muayenelerdeki temel kontrollerden biri de bebeğin büyümesinin ölçülüp, büyüme eğrisine göre değerlendirilmesidir. Birçok faktörden etkilenen büyüme, bebeğin sağlığı ile ilgili önemli ipuçları da verir.   Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Dr. Ebru Özateş, bebeklerde büyümenin izlenmesinin önemi hakkında bilgiler veriyor.

Bebeğin sağlıklı gelişiminin izlenmesinde büyümenin değerlendirilmesi şarttır, çünkü fizyolojik, kişiler arası ve sosyal konularla ilgili hemen her problem büyümeyi olumsuz etkiler. Büyümeyi değerlendirmede en etkili araç büyüme eğrileridir. Doğru bir tartı, boy tahtası, şerit mezura ve büyüme eğrisi büyümenin değerlendirilmesi için gerekli bilgileri sağlar. Büyümede başlıca sorun beslenme yetersizliği ve gelişme geriliği ile ilgilidir, ancak obezite de son zamanlarda giderek artmaya başlamıştır.

Büyümeyi etkileyen faktörler

Büyüme genetik potansiyel ve bunu etkileyen çevresel faktörlere bağlıdır.  İlk 2 yaşta büyümeyi etkileyen en önemli faktör beslenmedir. Bununla birlikte çeşitli enfeksiyon hastalıkları ve kronik hastalıklar (doğumsal kalp, böbrek hastalığı, guatr)  büyüme durumunu etkiler. Tekrarlayan enfeksiyonlarda bebeğin büyümesi önemli oranda etkilenir.

Yaşa uygun olarak vücudun ve vücut kısımlarının gelişmesine cinsiyet, ırk, çevresel faktörler ve sosyoekonomik koşullar etki eder. Aynı toplumun farklı kesimlerinde bile vücut ölçüleri farklılık gösterebilir.  Normal büyüyen çocuğun kilosunun boyuna, boyunun da yaşına uygun olması gerekir.  Bu nedenle bebeğin büyümesi vücut ağırlığı, boy ve yaşı dikkate alınarak değerlendirilmelidir. Çocuklar genellikle doğum sonrası 3-6. aydan başlayarak kendi genetik yapısına uygun büyüme temposuna erişirler. Beslenme bozukluğu başlangıçta ağırlık kaybına, daha sonraki zamanda ise boy kısalığına neden olur. Bu nedenle ilk yıllarda bebeğin büyümesinin belirli aralıklarla izlenmesi gerekir.

Büyümenin izlenmesinin önemi

 Büyümenin izlenmesi,  bebek büyümesinin belirli aralıklarla uygun standart büyüme eğrilerinde değerlendirilmesi, normalden sapmaların (anormal kilo, boy ve baş çevresi ölçümlerinin ) erken tanımlanıp önleyici tedbirlerin alınmasına imkan sağlar.  Bir çocuğun ölçümlerinin sağlıklı bir biçimde analiz edilmesi için, o toplumdan elde edilmiş ve referans olarak kullanılabilecek standart değerlerin bilinmesi gerekmektedir. 

Doğum sonrası büyümeyi izlemek için temel olarak 3 ayrı kriter kullanılmaktadır; boy, kilo ve baş çevresi ölçümü. Bu üç kriterin belirli aralıklarla izlenmesi, bebeğin sağlıklı büyüyüp büyümediğine yönelik ipuçları olarak değerlendiriliyor. Bu da bir çeşit grafik tabloları üzerinde büyüme eğrileri olarak inceleniyor. Büyümeyi değerlendirmek için kullanılan bu tablolara persantil adı veriliyor. Büyüme eğrisinin değerlendirilmesi aynı yaştaki normal çocuklardan elde edilen değerler ile karşılaştırılarak yapılır. Büyüme hızı eğrisi değerlendirebilmek için bebeğin belirli aralıklarla izlenerek ölçülmesi gerekir. Bu ölçümlerden aylık ve yıllık artışlar hesaplanır.

Her çocuğun büyüme tarzı, boy ve kilo gelişimi birbirinden farklıdır. Aynı yaştaki çocukların bazıları diğerlerinden çok daha zayıf, bazıları çok daha uzun ya da kısa olabilir. Aynı yaşta ve iyi ortam koşullarında büyümüş normal çocuklar arasında da anne ve babaya ait genetik özelliklerin yarattığı farklılıklar olduğu unutulmamalıdır.

Doktorlar çocuğun gelişimini, gelişimi etkileyen sağlık sorunları olmaksızın normal şekilde ilerleyip ilerlemediğini değerlendirirken büyüme eğrilerini kullanırlar. Büyüme eğrileri (persantil değerleri) çocuk muayenesinin standart bir parçasıdır ve doktorlara çocuğun aynı yaş ve cinsiyetteki diğer çocuklara kıyasla nasıl büyüdüğü hakkında bir fikir verir. Doktor eğri üzerindeki rakamları; çocuğun diğer gelişim basamaklarına erişip erişmediği; sağlık sorununa işaret eden başka belirtilerin olup olmadığı; anne-babası ve kardeşlerinin boy uzunluğu; çocuğun prematüre doğup doğmadığı; puberteye ortalamaya göre erken mi yoksa geç mi girdiği gibi pek çok unsuru dikkate alarak yorumlar.

Kızlar ve erkekler farkı büyüme hızı ve tarzı nedeniyle farklı eğriler üzerinde değerlendirilir. Bu eğrilerde 3. ve 97. eğriler arasındaki değerler normal kabul edilir. Buna karşın tek bir ölçüm ile elde edilen bilgi çok sınırlıyken belirli aralarla yapılan izlemden elde edilen bilgi çok değerlidir. 50. eğri ortalama çocuk ölçüsünü gösterirken 3. eğri en kısa veya en zayıf normal çocuğu, 97. eğri en uzun veya en kilolu normal çocuğu gösterir.

Yenidoğan bebeğin doğum ağırlığı annenin sağlık durumu ve yapısı ile ilgilidir. Zamanında doğan bir bebekte ortalama ağırlık 3300 gram'dır.  Yenidoğan bebeğin doğumdan sonraki ilk 15 gün içinde haftalık ağırlık artışı ölçülmelidir. Doğum sonrası ilk bir hafta içinde bebeklerde ağırlığın %5-6' sı kadar fizyolojik bir tartı kaybı olur.  Bebek normal beslenme ile bir hafta içinde tekrar doğum ağırlığına ulaşır.

Bebekte sonraki 3 ay içinde ise günde 30 gram kadar kilo artışı olur.  İlk aylardaki hızlı kilo artışı daha sonra azalarak devam eder. Doğum ağırlığı 5. ayda iki katına, bir yaşında üç katına, 2 yaşında ise dört katına çıkar. 

Yenidoğan bir bebekte ortalama boy uzunluğu 50 cm kadardır. İlk yılda ortalama 25 cm'lik (doğum boyunun % 50'si) bir boy artışı kazanır. 1-2 yaş arası 10-12 cm lik bir boy kazanır.

Bebek doğduğu zaman baş uzunluğunun boy uzunluğuna oranı 1/4'tür. Vücut ağırlığı arttıkça bu oran giderek küçülür ve erişkinde 1/8 'e iner. Doğumda baş çevresi 35 cm kadardır. Ortalama değerler 3. ayda 40.5 cm, 6. ayda 43 cm, 12. ayda 46 cm 'dir. Bundan sonraki yaşlarda baş büyümesi daha yavaş olur. 

Her çocuğun birinci aydan itibaren 6. aya kadar ayda bir, 6. aydan bir yaşına kadar 2 ayda bir, bir yaşından iki yaşına kadar 3 ayda bir, 2 yaşından sonra 6 ayda bir büyüme ve gelişme yönünden değerlendirilmesi uygun olur.  

Yaş               Günlük tartı alımı          Boy uzaması          Baş çevresi artışı

                             (gr)                         (cm/ay)                      (cm/ay)

0-3ay                     30                             3,5                            2

3-6ay                     20                             2                              1.0

6-9ay                     15                            1.5                             0.5             

9-12ay                    8                             1.2                             0.5

1-3 yaş                   6                             1                                0.25