En Çok Yaşanan Çocukluk Çağı İshali: Rotavirüs

Küçük çocukların sıklıkla yakalandıkları ama yaşlıları da önemli derecede etkileyen Rotavirüs özellikle soğuk ayları seviyor. Sadece ağız yoluyla değil, solunum yoluyla da bulaşıyor olması çok hızlı yayılmasına neden olduğundan, tüm dünyada en çok rastlanılan ishal virüsü… Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Dr. Özlem Karahasanoğlu Rotavirüs hakkında merak edilenleri cevapladı.  

Rotavirüs nedir?

Rotavirüs tüm dünyada çocukluk çağı ishallerine en çok yol açan virüstür. Demokratik virüs adı ile anılır, çünkü hijyen koşullarından etkilenmez. Temiz ortamda da kirli ortamda da yaşayabilir. Sadece yediğimiz içtiğimiz yani ağzımıza götürdüklerimizle değil solunum yoluyla da bulaşabildiği için çok kolay yayılır.

Hangi aylarda görülür?

Esas olarak kış virüsüdür. Ocak, Şubat,  Mart gibi soğuk ayları sever ama son yıllarda bütün virüs hareketleri değişiklikler göstermeye başladı. Virüslerde de mutasyonlar var. Bu yüzden Rotavirüs’ü bahar ve yaz aylarında da görmeye başladık.

Rotavirüs çocukları nasıl etkiler?

Çok şiddetli ishallere yol açabilen bir virüstür. Aşıdan önce her yıl dünya çapında 500 bin ölüme yol açtığı bildiriliyordu. Ancak bu ölümlerin büyük çoğunluğu az gelişmiş ülkelerdeydi. Ülkemizde bildirilmiş bir ölüm vakası yok, ama biz çocuk doktorları yoğun olarak Rotavirüs vakaları ile uğraşıyoruz.

Aile ve doktor birlikte uğraşıyor hastalıkla… Devamlı kusan bir çocuğa sıvı vermeye çalışıyoruz, su kaybı yaşanmasın diye! Buna rağmen HASTANE YATIŞI GEREKTİREBİLEN BİR VİRÜS’tür. 

Hastalığın aşamaları var mı? Her çocukta aynı şiddette mi seyreder?

Her çocukta farklı bir tablo izleyebilir. Normal bir grip virüsü bile bir çocukta farklı diğerinde daha farklı görülebiliyor. Sadece çocukları değil erişkinleri de etkileyebilen bir virüstür aynı zamanda... Kimi çocukta çok hafif birkaç kusma ve ishalle geçebilirken, kimisinde hastaneye yatacak kadar ağır ishal ve kusmalar görülebiliyor.  

Kızım Kolera oldu sandım

Kızım Rotavirüs geçirirken Kolera geçiriyor zannetmiştim. O tarihte ihtisas yapıyordum ve İstanbul’un bir bölgesinde Kolera salgını başlamıştı. Kızım o kadar kötü ishaldi ki onun Kolera’ya yakalandığını düşündüm. Özel bir laboratuarın yöneticisi ile görüştüğümde bana Rotavirüs antijenine bakabildiklerini söylediğinde hem şaşırdım hem de sevindim. O yıllarda yeni yeni bakılabilen bir şeydi. (Kızım 10 aylıkken Rotavirüs geçirdi; yani bundan 16 yıl önce) Okuyorduk ama Rotavirüs’ün teşhis edilebildiğini bilmiyorduk daha… Tahlili yaptırınca Rotavirüs pozitif çıkmıştı. Benim evde halledemeyeceğim kadar ağır bir tablo olduğu için hastaneye yatırmıştım.

Her çocukta aynı rotayı izlemese de genellikle şiddetli kusmalarla başlar. Ateş, sonrasında da ishal gelir.

Yaşlılarda Rotavirüs’e sık yakalanıyorlar. Evdeki çocuklardan bulaşıyor çoğunlukla… Ancak bu virüs en çok çocuklarda görülür. Nedeni; bağışıklığın zaman içinde oluşması… Rotavirüs’ün hastalık yapan birçok alt grubu var.   Bir Rotavirüs ile enfekte olduğunuzda diğer Rotavirüs’lerle enfekte olmayacağınız anlamına gelmiyor yani… Yüzde 100 bir bağışıklık söz konusu değil ama çapraz bağışıklıklar olabilir. Yani daha sonraki Rotavirüs enfeksiyonlarını daha hafif geçirir çocuk…  Dolayısıyla yetişkinler çocukluk çağlarında bir şekilde bu virüsle karşılaşmış oldukları için çocuklar kadar ağır geçirmezler. Ama yaşlılıkta hastane yatışı gerektirebilen vakalar oluyor.  

Çocuklarda hangi yaş grubunda daha çok görülüyor?

6 ay ile 5 yaş arası. 6. aydan önce anne sütü ve anne sütünden geçen antikorlarla nispeten korunuyorlar. 6 aydan önce çok fazla Rotavirüs’lü çocuk görmüyoruz. Özellikle 6 ay ile 2 yaş arası çok şiddetli seyrediyor. 3-4 yaşındaki bir çocukta nispeten daha hafif seyredebiliyor.

Hastalık ne kadar sürer?

Virüs hastalıklarının süresi belli olmaz. 2 günde sürebilir, 3 haftayı da bulabilir. Ama genellikle bir hafta sürer.

Tedavinin temelini ne oluşturuyor?

Tedavinin temelini bizim semptomatik tedavi dediğimiz destekleyici tedaviler oluşturur. Virüse karşı tam bir ilaç olmadığı için çocuğun sıvı kaybını engellemek, kusmaları biraz kontrol altına alabilmek için tedaviler uygulanır. Probiyotik kullanabiliyoruz. Çocuğun bağırsak florasını destekleyip, vücut kendi kendine virüsü daha çabuk yensin diye… Diyetle yine bağırsak salgılarını kontrol altına alıp, iyileşmeyi kolaylaştırabiliyoruz.

Aşılar ne zaman devreye girdi ve etkisi ne oldu?

2006’da Amerika’da kullanılmaya başlandı. 2007’de Türkiye’ye girdi. Yurtdışı takibini yakından yaptığım için Türkiye’ye gelince hemen uygulamaya başladım.   Rotavirüs aşısı Türkiye’ye geldiğinde, dünyada 65 milyon doz kullanılmıştı. Bu yüzden iç rahatlığı ile kullandım. Ben de hasta baskısı da oldu. Çevrelerinde, yakınlarında ya da ilk çocuğu Rotavirüs yüzünden hastaneye yatmış, sıkıntı çekmiş aileler vardı. Onlar istiyordu. Bu yüzden ben Türkiye’de Rotavirüs aşısını ilk kullanan doktorlardan oldum. Aşının faydalı olduğuna inanıyorum. Kış döneminde Rotavirüs’ten dolayı her ay 6-7 çocuk hastaneye yatırıyordum. (yatırmamak için çok çaba göstermeme rağmen) Aşılamaya başladığımdan beri hastaneye çocuk yatırmadım. Rotavirüs aşısının amacı bu zaten…

Aşı “çocuk Rotavirüs ishali olmayacak!” diyemiyor. Aynı normal bir Rotavirüs gibi enfeksiyonu ona gizli olarak geçirttirmiş oluyorsun. Daha sonraki Rotavirüs enfeksiyonları çocuk için baki kalıyor ama hafif atlatılıyor. Rotavirüs aşısı olmuş bir çocuk bir daha Rotavirüs olmayacak diye bir şey yoktur ama hastaneye yatacak kadar ağır geçirmeyecektir. Aşının hedefi budur. 

Bulaşma yolu eşit oranda… Hem beslenme, hem de solunum yoluyla olabiliyor. Çocuk Rotavirüs ishalini geçirdikten sonra bunu 6 haftaya kadar salgılarla dışarı atabiliyor. Bu salgılar; tükürük, kusmuk, kaka, çiş olabilir. Özellikle küçük çocukların toplu oyun alanları mesela top oyunu havuzları hastalığı bulaştırma noktasında etkili. Yeni Rotavirüs geçirmiş bir çocuk artık hasta olmasa da buralara salyasını akıtırsa bulaştırıcı olabiliyor. Ya da karşılıklı konuşma sırasında ağızdan çıkan damlacıklar yoluyla da kişilere virüs bulaşabiliyor. Bu yüzden çok salgın bir virüs… Yalnız viral yolla bulaşan bir virüs olsa sadece kısmı bölgesel salgınlar söz konusu olurdu. Ama Rotavirüs küresel salgınlar yapıyor.

Çocuklar hangi aylarda aşılanıyorlar?

Birinci dozu; bebeğin 1 buçuk ile 3 aylık döneminde, ikinci dozu da 6 ayı bitmeden vermek zorundayız. Gerçi biri 2 kere diğeri 3 kere uygulanan iki tip aşı var ama şema ikisinde de aynı.

Aileler nelere dikkat etmeli?

Aileler Rotavirüs’te çok dikkatli olamıyorlar. Zengini de fakiri de aynı derecede etkiliyor. Demokratik virüs denmesinin nedeni bu… Her şeye çok dikkat etseler de sonuçta solunum yoluyla da geçebildiği için yakalanma olasılıkları var. Ama en azından bir annenin çocuğu ishal geçiriyorsa çevresindekileri uyarmalı. “Benim çocuğum şu an ishal görüşmeyelim” diyebilmeli. O aile çocuğu yuvaya, kreşe, çocukların toplu bulundukları yerlere götürmemeli. Oto kontrol mekanizması bu tip olaylarda çok önemli… Bir de kalabalık ve hijyen koşulları şüpheli olan ortamlarda ya çocuklarını bulundurmasınlar ya da tedbirli davransınlar. Ayrıca 1 buçuk yaşına kadar çocuklara dışarıda yemek yedirilmemeli diye düşünüyorum.