Çocukluktan Yetişkiniğe Geçerken Beslenme ve Covid-19’un Etkisi

Yapılan araştırmalar pandemi süresince evlerde geçirdiğimiz bir buçuk yılın beslenme ve hareket konusunda olumsuz sonuçlar doğurduğunu gösteriyor. Adölesan dönem olarak tanımlanan 10-19 yaş arası da bu süreçten en çok etkilenenler arasında… Diyetisyen Beyzanur Çamlıbel, konu hakkında yapılan araştırmalara değinirken, ailelere önerilerde bulunuyor.

Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından 10-19 yaş arası olarak tanımlanan adölesan dönemi, çocukluktan yetişkinliğe bir geçiş dönemidir. Bu süreçte fiziksel ve psikolojik anlamda büyük değişikler yaşanır. Bireylerin hem sosyal anlamdaki beklentileri hem de algıları değişmeye başlar. Ayrıca etraflarında yaşanan olaylara karşı daha ilgili olmaya ve araştırmaya başlarlar.

Pandeminin olumsuz etkisi

Bu önemli süreci neredeyse 1,5 yıldır Covid-19 pandemisi içerisinde geçiren adölesanlar, WHO tarafından diğer yaş gruplarına göre daha az ölüm ve etkilenme oranına sahip olarak nitelendirilse de yapılan araştırmalar değişen yaşam koşullarının adölesanlar için hem mental hem de fiziksel anlamda birçok olumsuz etkisi olduğunu ortaya çıkarmıştır.

Covid-19 döneminde adölesanlardaki mental sağlık durumunun incelendiği bir çalışmada, anksiyete ve depresyona karşı beslenme durumunun ve hem orta derecede hem de yüksek derecede fiziksel aktivitenin koruyucu faktörler olduğu; yüksek derecede fiziksel aktivitenin ise daha düşük uykusuzluk semptomları ile anlamlı şekilde ilişkili olduğu tespit edilmiştir (1). Ayrıca Covid-19 salgınında adölesan ve çocukların fiziksel ve sosyal anlamda yaşam tarzlarında meydana gelen değişiklerin oluşturduğu stres durumunun kısa vadede sıkıntı, umutsuzluk, düzensiz besin alımı ve travma gibi etkilerinin yanı sıra uzun vadede de obezite, psikolojik bozukluklar ve beyin gelişimi bozukluklarının görülebileceği saptanmıştır.(2)

Aile desteğinin önemi

Salgın döneminde gelişme sürecinde olan adölesanların hayatlarında meydana gelen bu değişikliklerin karşında ebeveynlerin onlara destek olması ve ihmal etmemesinin gerekliliği yapılan çalışmalarla desteklenmiştir. Yapılan diğer bir araştırmada salgın döneminde yapılan kısıtlamaların adölesanlarda fiziksel aktivite düzeylerinin azalmasına ve daha sedanter bir yaşam (düzenli aktivitenin olmadığı bir yaşam) sürmesine neden olduğu, özellikle erkeklerin kadınlardan daha fazla ağırlık kazanmalarına ve BKİ değerlerinin artmasına neden olduğu gözlenmiştir (3).
Bununla beraber pediatrik obezitenin Covid-19 salgını üstüne olan etkisine ilişkin henüz yeterli çalışma olmasa da yapılan araştırmalar yetişkinler için obezitenin Covid-19 ile ilişkilendirilen üç ana risk faktörü olan kronik subklinik inflamasyon (belirti vermeden gelişen enfeksiyonel durum), bozulmuş bağışıklık yanıtı ve diğer kardiyorespiratuar hastalıkların çocuklar için de geçerli olabileceğini göstermiştir. (4)

Covid-19 salgının adölesanlar üzerindeki etkilerine ilişkin yapılan çalışmalara baktığımızda aslında bu süreçten önce de ebeveynlerin dikkat etmesi gereken konuların daha da önemli hale geldiğini görmekteyiz. Bilindiği üzere yetişkinlikteki vücut ağırlıklarının %25-50'sine ve yetişkinlikteki boy uzunluklarının %15-20'sine ergenlik döneminde ulaşılır (5). Gelişimleri için bu kadar önemli olan bu süreçte adölesanlar sağlıklı beslenmeli ve ileriki yaşlar için doğru beslenme alışkanlıkları kazanmalıdırlar.

Covid-19 salgını adölesanların bu döneminin daha çok hareketsiz geçmesine, insanlarla olan etkileşimlerinin birdenbire azalmasına yo açmasına karşın, eğitimlerin online olarak gerçekleştirilmesiyle onların internet ile olan etkileşimlerinin artmasına ve bilgisayar karşısında daha da uzun saatler harcamasına zemin hazırlamıştır. Bu nedenle adölesanlar bu süreç içerisinde fiziksel aktivite seviyelerini arttırmaları için teşvik edilmeli, belirli bir uyku düzenlerinin olmasının gerekliliği anlatılmalı ve uygun enerji miktarını almaları sağlanmalıdır.

Günlük alınan enerjinin dağılımına baktığımızda Amerikan Pediatri Akademisine göre %50-60'ı karbonhidratlardan, %15-18‘i proteinlerden ve %30-35'i de yağlardan elde edilmelidir. Diyet içeriğinde karbonhidrat kaynağı olarak kompleks karbonhidratlar, glisemik indeksi düşük besinler; protein kaynağı olarak yumurta başta olmak üzere peynir, balık, tavuk ve et gibi proteinden zengin besinler; yağ içeriğinde de omega-3 ve omega-6 yağ asitlerinden zengin kaynaklar tercih edilebilir. Boş enerji kaynağı olarak nitelendirilen ve büyüme gelişme dönemi olan bu süreçte besleyici değeri düşük yiyeceklerden mümkün olduğunca uzak durulması sağlanmalıdır. Bu durumda ebeveynlerin çocuklara sağlıklı beslenme alışkanlıkları açısından rol model oluşturmaları, hazır ve paketli olarak tercih edilen yiyecekler için alternatifler sunulması ve ev içerisinde yemek hazırlama, hazırlanacak menüyü birlikte belirleme ya da birlikte alışverişe gitme gibi tekliflerle onlardan yardım talep ederek sürecin içine dahil edilmesi sağlanabilir.