Harfleri Yanlış Okuyan Çocuklar

Bazı çocuklar için “okumaya hevesi yok, kitaplara karşı isteksiz”  yorumlarını işitiriz. Harfleri ve sayıları ters yazan, yanlış seslendiren, yavaş ve heceleyerek  okuyan çocuklar aslında bunu bilinçli yapmıyor. Özel öğrenme güçlüğünün bir alt tipi olan ve okuma bozukluğu olarak da adlandırılan disleksi rahatsızlığı buna neden oluyor. NPİSTANBUL Beyin Hastanesi Çocuk Ergen Psikiyatri Uzmanı Dr. Öğr. Üyesi Mine Elagöz Yüksel, aileleri çocuklarını tembel ya da isteksiz olarak nitelemeden önce bir uzmana başvurmaları gerektiği konusunda uyarıyor. 

“Ona kitap okutmak mümkün değil, defterine yazdıklarını bile okumak istemiyor. Zaten çoğu harfi ya ters ya yanlış yazıyor. Bazen bana inat olsun diye bilerek yaptığını düşünüyorum.” Bu sözler çocuğunun ders notlarının düşüklüğünden şikayet eden bir anneye ait… Ona göre çocuğu tembellik yapıyor ve derslerine ilgi göstermiyor. Bu yüzden sürekli onu uyarıyor, hatta ceza veriyor. Ancak sonuç yine değişmiyor. 

Okuma bozukluğu (Disleksi) nedir?

Özel öğrenme güçlüğünün alt tipi olan ve  “okuma bozukluğu” da denilen disleksi, harflerin ya da sayıların okunamaması, yanlış okunması, okuma hızında yavaşlık ve heceleyerek okuma şeklinde ortaya çıkabiliyor. Çocuğun bilerek okumadığı ya da isteksiz olduğu yönündeki yanlış algılar ise rahatsızlığın tanısının geç konulmasına neden oluyor.

Disleksi, özel öğrenme güçlüğünün bir alt tipidir. Özgül öğrenme bozukluğu, bir çocuğun zekası ve yaşı göz önünde bulundurulduğunda okuma, yazma, matematik, okuduğunu anlama gibi becerilerin bir ya da birkaçının beklenilen düzeyin altında olması halidir. Okuma becerilerinde zayıflığın bir diğer yaygın kullanılan adı disleksidir. Yazı yazma becerisinde güçlük disgrafi, matematik becerilerinde güçlük ise diskalkuli olarak adlandırılır.

Bir çocukta genelde birden fazla alanda zorlanma görülür. Çocuklar okumaya geçmekte gecikebilir, heceleyerek ve yavaş okuyabilir, bazı seslerin harf karşılığını öğrenmekte zorlanabilir, okurken ya da yazarken harf karıştırma, ters yazma, hece atlama, hece ekleme, kelimeler arası boşluk bırakmama, noktalama işaretelerinde hata yapma, aritmetik sembolleri karştırma söz konusu olabilir. Bu çocuklar metni ya da soruyu bir başkası ona okuduğunda daha kolay yapabilirler.

Harfler ya da sayılar yanlış okunuyor

Disleksi; hem erkeklerde hem kızlarda görülebilir. Çocukların zeka düzeylerinin altında okuma becerileri olduğu durumda disleksiden şüphelenilir. Bu çocuklarda harflerin ya da sayıların okunamaması, yanlış okunması, okuma hızında yavaşlık, heceleyerek okuma görülebilir.

Sağ-sol karıştırılması yaşanabiliyor

Disleksiye başka sorunlarda eşlik eder. Sıkça sağ-sol karıştırılması, yön saptayamama, önce-sonra, ileri-geri kavramlarında zorlanma, topa vurma, ip atlama, ayakkabı bağlamada güçlük gibi diğer sorunlarla birlikte; dikkat eksikliği ve unutkanlık da eşlik edebilir. Özel öğrenme güçlüğünün diğer alt tipleri ile beraber görüldüğü durumlarda ise aritmetikte zorlanma, okuduğunu anlayamama, yanlış ya da ters yazma bulunabilir. Disleksisi bulunan çocuklar birbirlerinden farklı yoğunlukta belirtiler gösterebilir, her belirtiyi de taşımak zorunda değildirler.

Genetik nedenler ağır basıyor

Özgül öğrenme bozukluğunun nedenlerini açıklamaya yönelik birçok hipotez varsayılmış olup, bunların çoğu çocukta merkezi sinir sisteminin (beynin) yapısal ve işlevsel bozuklukları bulunduğu görüşünde birleşmektedir. Bu nedenle özgül öğrenme bozukluğunun dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu gibi diğer nörogelişimsel rahatsızlıklarla beraber görülmesi sık rastlanan bir durumdur. Genetik temellerin bulunması dolayısıyla geniş ailede bu rahatsızlığı yaşayan başka kişilerin de bulunması olasıdır. Dolayısıyla bu rahatsızlık doğuştan gelir. Ancak her çocuğun zorlandığı alanlar ve zorlanma şiddeti farklı olur.

Öğrenme bozukluklarının genetik etkenler ve çevresel faktörlerin etkileşimi ile oluşan nörogelişimsel rahatsızlıklar olduğu da düşünülmektedir. Bu çocuklar genellikle ilkokul döneminde tanı almakla beraber, ilkokul öncesi de geç konuşma, harf telaffuzunda zorlanma ve motor becerilerde zayıflık gibi belirtiler gösterebilirler.

Tanıda geç kalınmamalı

Bu çocukların zekalarında gerilik yoktur. Bu yüzden akademik alanda zorlanmakla beraber diğer alanlarda becerikli ya da yaratıcı olabilirler. Bu durum ailelerin kafasını karıştırabilir, sanki çocuğun bilerek okumadığı ya da isteksiz olduğu gibi algılamaya yol açarak tanının geç konmasına sebep olabilir. Bu süreçte ailelerin sıklıkla tükendiği, çocuğa ders anlatmaktan ve sık tekrar etmekten yorulduğu, bağırdığı, eleştirdiği sık karşılaşılan durumlardır. Tanı için bir çocuk-ergen psikiyatri uzmanına başvurmak gereklidir. Erken tanı, sorunun erken tedavisi için bu yüzden önemlidir. 

Tedavide en önemli nokta erken tanı olduğu için çocuğun okul öncesi dönemde de tanınması önem arz eder. Konuşmanın geç olması, telafuz problemleri, önce-sonra, büyük-küçük, ileri-geri gibi kavramları karıştırma, düğme ilikleme gibi ince motor becerilerde zayıflık, denge- hareket kusurları ilk gözlemlenen belirtiler olabilir.

Erken tanı ve erken özel eğitim önemli

Erken tanı ve erken özel eğitim ile tedavide hızla ilerlemek mümkündür. Her disleksisi bulunan çocuğa medikal tedavi başlanmaz ancak ihtiyaç halinde tedaviye ilaç kullanımı eklenebilir. Hekime geç başvuru ve geç tanı konması tedaviyi geciktireceği gibi çocuğun yapamamasından kaynaklanan özgüven problemi yaşamasına, okula gitmek konusunda isteksizleşmesine sebep olabilir. İleri dönemde depresyon, kaygı bozukluğu gibi tanılar eşlik edebilir.

Öğretmenle iş birliği yapılmalı

Tedavi süreci içinde çocuğun öğretmeni ile iş birliği içinde olunması gerekmektedir. Öğretmenin de tanı hakkında bilgi sahibi olması çocuğu daha iyi anlamasına ve ona daha iyi yardımcı olabilmesine neden olur. Ebeveynler ve öğretmenlerinin çocuğa karşı anlayışlı ve destekleyici olması tedaviyi olumlu yönde etkiler. Dislekside çocukların farklı yöntemlerle öğrenebildiği ve disleksinin tedavisi olan bir durum olduğu unutulmamalıdır.