Ailesinde Yalana Tanık Olan Çocuk, Onu Normal Kabul Ediyor

Yalan olgusu, çocuğun yaşına ve gerçeklik algısına göre farklı değerlendirilen bir kavram. 5-6 yaşına kadar çocuğun yalan söylemesi normal kabul edilirken, ilerleyen yaşlarda devam eden yalan, sorun olarak değerlendirilebiliyor. İTÜ Geliştirme Vakfı Okulları Dr. Sedat Üründül Anaokulu Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik Uzmanları, çocuklarda yalan söyleme davranışının altında yatabilecek sebepler hakkında ailelere bilgi veriyorlar.

5-6 yaşına kadar yalan çocuk için “yalan” değil!

Uzmanlar, yalanın, insanları aldatmak için uydurulmuş kasıtlı davranış veya söz olduğunu söylüyor. Ancak, 5-6 yaşına kadar çocuğun yalan söyleme davranışında endişe edilecek bir durumun olmadığını da ekliyor.

Çocuklarda gerçeklik duygusu tam olarak gelişmediği için bu dönemdeki “yalanı” davranış bozukluğu olarak değerlendirmek oldukça yanlış. Çocuklar bazen zengin hayal güçlerinden etkilenerek, bazen kendilerini savunma amacı ile, bazen gerçeği yetişkinler kadar sağlıklı değerlendirebilecek bilişsel olgunluğa sahip olamadıkları için yalan söyleyebiliyor.

Bununla birlikte yalan söyleme davranışı, altında yatan bazı nedenleri ele verdiği için ciddiye alınmalı. Yalanla karşılaşan aileler, üzülmek veya şok olmak yerine,  bu durumu çocukla daha yakın iletişim kurarak onu yalanın sonuçları konusunda eğitmek için bir fırsat olarak görmeliler. 

Aileler nasıl tepki vereceklerini bilemiyorlar

Aileler çocuğun yalan söylediğini fark ettiğinde, birçok duyguyu bir arada hissedebiliyor. “Acaba görmezden mi gelmek gerekir, yoksa yüzleştirmek mi gerekir, çocukta yalan söylemek, bir kişilik özelliği olarak kalacak mı?”

Böyle bir durumda ilk yapılması gereken sakin kalmaktır. Çocuklar çeşitli nedenlerle “yalana” başvurabildikleri için anne babalar ilk önce çocukların neden doğruyu söylemediğini tespit etmelidir’.

Çocukların yalan söylemesinin altında birçok neden olabilir

Uzmanlar, çocukların birçok farklı sebepten dolayı ailelere yalan söyleyebileceğini belirterek bu sebepleri aşağıdaki gibi sıralıyor;

-Kabul görmek istiyor olabilir,
-Sizi üzmekten korkuyor olabilir,
-Hata yapmaktan korkuyor olabilir,
-Bir özlemini dile getiriyor olabilir,
-Yaptırım uygulanmasından kurtulmak istiyor olabilir,
-Takdir edilmek istiyor olabilir,
-Eleştirilmekten korkuyor olabilir…

Çocuklar hangi tür yalanlara başvuruyor?

Hayali Yalanlar: 3-6 yaş arasındaki çocuklar gerçeği yetişkinler gibi değerlendiremeyebilir ve doğru bir şekilde aktaramayabilir. Bu sebeple gerçeği hayalleri ile birleştirerek anlatabilir. 3 yaşındaki bir çocuğun eve giderek annesine “öğretmenim o kadar güçlü ki, bahçedeki ağaçları yerinden sökebiliyor” demesi buna bir örnektir.

Taklit Yalanlar: Bazı durumlarda çocuklar “yalan” söylemeyi yetişkinlerden öğrenmiş olabilir. Yetişkinlerin yalan söylediğine tanık olan çocuk “yalan” söylemeyi normalleştirebilir. Örneğin telefonla gitmek istemediği bir yere davet edilen yetişkin çocuğunun yanında “çok hastayım, gelemeyeceğim” diyor. Bunu duyan çocuk yalan söylemenin normal olduğunu düşünerek bunu tüm hayatına genelleyebilir. Bu sebeple yetişkinlerin çocukların yanında konuşurken çok dikkatli olması gerekir.

Araştırıcı Yalanlar: Burada çocuk yalan söylemenin nasıl bir şey olduğunu araştırmakta ve sınırları yoklamaktadır. Çocuğun gelişimi açısından bu tip yalanlar normaldir.

Savunma Yalanları: Çocuklarda sık rastlanan bir başka yalan türü ise, yanlış bir davranışın gizlenmesini amaçlayan savunma yalanlarıdır. Çocuk doğru olmayan bir şey yaptığını bildiği ve ortaya çıkarsa yaptırım uygulanacağından korktuğu için yalana başvurur. Bu tür yalanları sık sık eleştirilen, yaptığı hatalar karşısında sert tepkiler alan, yaptırım uygulanan, mükemmelliğe zorlanan çocuklar söyler.

Yüceltilmiş Yalanlar: Bu, çocuğun daha çok itibar görmek istediğine işaret etmektedir. Çocuklar zaman zaman hayranlık duydukları ya da çok sevdikleri kişilerin beğenisini kazanmak ya da ilgisini çekmek için de yalana başvurabilir. Örneğin, öğretmenin beğenisini kazanmak isteyen çocuk yapmadığı bir davranışı yapmış gibi gösterebilir.

Çocuklara örnek olmalı ve dürüstlüğe değer vermeliyiz

Yetişkinler davranışlarıyla çocuklarına örnek olmalıdır. Çocuklar hangi yaşta olurlarsa olsunlar yaşlarına uygun bir dille doğruyu söylemek gerekir. Söylenen her yalan hem yetişkinlere olan güvenlerini sarsacaktır hem de bu konuda onlara olumsuz bir örnek olacaktır.

Çocuk yaptığı bir hatayı ya da yanlış davranışı itiraf ettiği zaman göstermiş olduğu dürüstlüğe saygı duymak  ve ona yaptığı hatadan dolayı yaptırım uygulamamak gerekir. Eğer çocuğa itiraf ettiği bir davranış sebebiyle yaptırım uygulanırsa bir dahaki sefere durumu ailesiyle paylaşmayı tercih etmeyecektir. Böyle bir durumda dürüstlüğü için onu takdir etmek, aynı zamanda yaptığı davranışın onaylanmadığını da belirtmek gerekir. Görmezden gelmek bu davranışın sönmesi için uygun bir yöntem değildir. Mutlaka çocuğun söylediği yalan ile ilgili onu yüzleştirmek gerekir.

Aşırı tepki göstermemeli ve baskıdan kaçınmayız

Günlük olaylara gösterilen aşırı tepkilerden korkan çocuk yalan söyleyebilir. Bu sebeple gösterilen tepkilerin ölçülü olması gerekir. Çocukların yapmış olduğu hatalı davranışlara karşı tepkileri uygun bir dille ifade etmek önemlidir. Aksi takdirde, çocuk bundan sonraki yanlış davranışını saklamak için yalan söyleyebilir. Çocuğun istek, sıkıntı, kaygı ve endişelerini anne ve babasıyla konuşabileceğini bilmesi onu “yalan” söyleme davranışından uzak tutacaktır.