Akran Zorbalığına Karşı Çocukları Korumak

Şiddet yaşamımızın her alanında ve ne yazık ki azalmıyor, artıyor. Gözümüzden sakındığımız çocuğumuzun okulda veya sokakta yaşıtları veya diğer büyük çocuklar tarafından sözel, fiziksel, psikolojik ya da cinsel olarak şiddete uğradığını düşünmek çok korkutucu. Ama raporlar ve araştırmalar bu olguların var olduğunu gösteriyor. Akran zorbalığı hakkında bilgi sahibi olmalı, bu şiddeti engellemek için hem kendi hem de çevremizdeki çocukları gözlemleyip, çözüm için çareler aramalıyız. Çocuk ve Ergen Psikiyatristi Uzm. Dr. Fırat Hamidi ailelere dikkat çekici bilgiler veriyor.

Akran Zorbalığı Nedir?

Akran zorbalığı, bir kişinin ya da grubun,  bir kişiyi ya da grubu olumsuz anlamda etkileyecek şekilde sözel, fiziksel veya sosyal saldırganlık içine girerek (lakap takma, tehdit etme, usandırma, itme, vurma vb.) farklı zaman dilimleri içinde tekrarlı olarak kaba güç kullanmasıdır.

Akran zorbalığı diyebilmemiz için, zorba davranışlarda bulunan ve bu davranışlara maruz kalanlar arasında güç dengesizliğinin olduğu, zorba davranışın bilinçli ve sürekli yapıldığı, bu davranışların yıldırma ve zarar vermek amacını taşıması gerekir. Zorbalığı yapan kişiye zorba, maruz kalan kişiye ise kurban denir. Zorbalık davranışını sergileyen çocuk ya daha güçlüdür ya da kurban tarafından öyle algılanır.  Öncesinde herhangi bir kışkırtma yoktur.

Gerek anaokulu döneminde gerekse lise yıllarında her yaş grubunda görülebilmektedir. Yapılan çalışmalarda akran zorbalığına maruz kalma oranları %8-40 arasında değişmektedir. Zorbalık fiziksel bir eylem olarak görülebildiği gibi, lakap takma, dalga geçme şeklinde sözel de olabilir. Akran zorbalığının hedefi olan çocuklarda aşırı kızgınlık ve duygusal stres görülmekte ve bu davranışlar zorbalık davranışı gösteren çocukları tahrik ettiği için sürekli bir hedef haline getirir. Bu zorba davranışlar, kurban çocuklarda davranışsal ve duygusal sorunlar oluşturmaktadır.

Kimler kurban olarak seçilir?

Akranı tarafından reddedilen bir çocuk sosyal anlamda yetersiz ise kurban adayı olması kolaylaşır. Yalnız gezen ya da az sayıda arkadaşı olan çocukların kurban olma riski daha yüksektir. Zorbalık davranışı gösteren çocuklar genellikle kendileri gibi çocukları arkadaş olarak seçerler.  Bu anlamda bir ya da daha fazla arkadaşa sahip olma akran zorbalığına karşı koruyucudur.

Bir çocuk neden akranına zorbalık gösterir?

• Arkadaşına baskı yaparak, kendisini diğer arkadaşları arasında üstün görmek istediği için.
• Çözüm yolu olarak baskı unsurunu gördüğü için.
• Kurbana gösterdiği baskıyı, kurbanın hak ettiğini düşündüğü için.

Zorba davranışların görülme şekli

1-Fiziksel zorba davranışlar;
İtmek, çelme takmak, tükürmek, saç çekmek, tokat atmak, tekme vurmak, yumruk atmak, tırmalamak, zor kullanarak eşyasını almak
2- Sözel zorba davranışlar;
Lakap takmak, alay etmek, dalga geçmek, onurunu zedeleyecek sözler söylemek, hakaret etmek, dedikodu çıkarmak, tehdit etmek ve küfür etmek
3-Duygusal zorba davranışlar;
Konuşmamak, yalnız bırakmak, dışlamak, ağır işler yaptırmak, etkinliklere dahil etmemek, yardım etmemek
4-Cinsel zorba davranışlar;
Cinsellik içeren sözler, sarkıntılık, elle rahatsız etme

Bir çocuğun zorba davranışlara maruz kaldığı nasıl anlarız?

• Çocuk için bu durum bir stres kaynağıdır, çocuğun özgüveninde azalma görülebilir.
• Yaşadığı bu durumdan dolayı mutsuzdur, üzgün görünür.
• Sosyal ilişkileri bozulabilir.
• Çocuk, zorbalık davranışının hedefi olmaktan nasıl kurtulacağına dair düşüncelerle meşguldür, kendini derslere adapte edemez. Bu yüzden ders başarısında düşme görülebilir.
• Tekrar aynı davranışa maruz kalacağına dair endişeler görülür. Kaygılanır.
• Tekrar aynı davranışa maruz kalmamak için okula gitmeyi ret edebilir.
• Okula karşı isteksizlik, soğuma görülebilir. Okula gitmeye hazırlık yaparken yavaş hareket eder. Ayakları geri geri gider. Gitmek istemez.
• Okul fobisi görülebilir.

Akran zorbalığında adım adım nasıl bir yol izlenmelidir?

1-Akran zorbalığını önlemek için, öncelikli hedef çocuklara daha ilk yaşlardan itibaren önce evde anne ve babalar olmak üzere, okul döneminde ise sınıf öğretmenleri ve rehberlik hizmetleri tarafından toplumsal kurallar ve ahlaki değerler öğretilmeli. Çocuklar sevilen kişileri rol-model alırlar. Bu yüzden her ebeveyn kendini çocuğuna uygun bir rol model olarak sunmalı. Yani evde yaşanan bir sorun şiddete başvurulmadan çözülmeli.  Unutmayalım ki değişime önce kendimizden başlamak gerekir.
2- Ebeveyn olarak, okul ile işbirliği içinde olunmalı, okuldaki durumu ile ilgili belli zaman dilimlerinde bilgiler alınmalı.
3- Çocuğunuzla sürekli konuşun, anlattığı yaşadığı olayları önemseyin, duygularını paylaşmasına izin verin. Her koşulda yanında olduğunuzu ve ona değer verdiğinizi hissettirin.
4- Dürüst olmak, güvenilir olmak, yalan söylememek, başkasının eşyasına izinsiz dokunmamak, izin istemek, yeri geldiğinde özür dilemek gibi ahlak kurallarını öğretmek gerekir.
5- Okul kurallarına uymak, sıra bekleyebilmek, davranışlarını kontrol edebilmek gibi birtakım davranış kurallarını öğretmek gerekir.
6- Okullarda denetleme sistemlerinin olması gerekir. Gerek teknolojik birtakım makinelerle (kamera sistemleri, dedektörler vs), gerekse okul içinde güvenlikten sorumlu kişilerle uygun denetim sağlamak gerekli.
7- Zorbalık davranışına maruz kalan çocuk, durumu anne-babasına, öğretmenine ya da güvendiği birine hemen söylemelidir. Zorbalık davranışına tanıklık eden kişi de aynı şekilde derhal durumu öğretmeni ya da güvenilir ulaşabileceği biriyle paylaşmalıdır.
8- Çocukların hep beraber, bir arada birlikte keyif alabilecekleri grup aktiviteleri düzenlemek önemli. (spor drama vs) Hem çocukların kaynaşmalarını sağlar, hem grup içinde ortak birlikte hareket etmeyi sağlayarak, birbirlerine olan dayanışmalarını arttırır. Onları yalnız kalmaktan koruyun.
9- Okul içinde verilen eğitimlerle, çocuklarda stres yönetimi, öfke kontrolü, iletişim becerileri öğretilmeli. Bir sorun karşısında sorun çözme becerileri arttırılarak, şiddet dışı yollara başvurmaları konusunda teşvik ettirilmeli.
10- Okuldaki öğretmenlerin ve idarecilerin, öğle arası, ders arası gibi zamanlarda zorbalık davranışının gerçekleşmesi muhtemel koridor, lavabo, bahçe gibi riskli alanları sık sık kontrol etmesi gerekir.

11- Okulda öğrenciler arasında bir olay yaşanmışsa karışan, tanıklık eden ve maruz kalan öğrencilerin ailelerine haber verilmeli, durum ile ilgili bilgilendirilmeli, çözüm sürecinde yardımları istenmeli.
12- Akran arabuluculuğu programı uygulanmalıdır. Bu programda öğrenciler arasında yaşanan sorunların arkadaşlarının desteği ve yardımıyla çözmeleri hedeflenir. Sorun davranışının yine kendi arkadaşlarıyla birlikte konuşulup, bu sorunu nasıl çözmeleri gerektiği ile ilgili çözüm üretmeleri beklenir.

13- Çocuğunuz akran zorbalığı kurbanı olduysa, ya da zorbalık davranışları gösteriyorsa psikolojik destek almak için bir uzmanla iletişime geçin.