Anlam Veremediğiniz Ç(alma) Davranışı

Anne-babaların hem korktuğu hem de yaşandığında nasıl tepki vereceklerini bilmedikleri bir konudur, çalmak. Çünkü herkesin aklından en az bir kez çok istediği bir şeye sahip olma fikri geçmiştir. Peki ya fikir gerçek olursa ne yapmalı? Psikolog Seçil Akaygün Cüntay cevapladı.

Bu yaş çocuklarında henüz tam gelişmeyen mülkiyet kavramı, onların başka çocuklardan beğendiklerini almalarına neden olur. Böylesi bir sahiplenmeye “çalma veya hırsızlık” demek çok zordur.

“Bu benim olsun mu?”

Okul öncesi dönemler çocukların benmerkezci özelliklerinin yoğun olduğu, dünyanın kendilerinin etrafında döndüğünü düşündükleri bir dönemdir. Bu dönemde, her oyuncakla oynanabilir, herkesin şekeri elinden alınabilir, her beğenilen nesneye sahip olunabilir. Bu türde yaşanan bir sahiplenme duygusu bazen çocukların kendilerine ait olmayan bir varlığa izinsiz ve sormadan sahip olmak istemelerine sebep olabilir. Bu yaş çocuklarında henüz tam gelişmeyen mülkiyet kavramı, onların başka çocuklardan beğendiklerini almalarına neden olur. Böylesi bir sahiplenmeye “çalma veya hırsızlık” demek çok zordur.

Okul Öncesi Dönemde Görülen Başkasının Eşyasını Alma Durumuna,

• Yaş dönemi özellikleri,
• Benmerkezcilik ,
• Özenme, beğenme,
• Başkasının eşyası olduğunu anlamakta zorluk,
• İnat ve ısrar sebep olabilir.
   

Okul Öncesi Dönemdeki Çocukların İlerde Çalma Davranışı Göstermemeleri İçin Anne-Babalar;

• “Benim” ve “başkasının” kavramlarını öğretmeli,
• “İzin alma”yı göstermeli ve model olmalı,
• “Başkasına ait olan bir varlığı alınca neler olabilir” üzerine çocuklarıyla konuşmalı,
• Ev içinde onların sahip oldukları varlıklara saygı göstermeli, gerekirse izin almalı,
• Ev içinde de mülkiyet ve sahip olma örneklerini kendi hayatlarından vermeli,
• Misafirliğe giderken birkaç oyuncağını yanına alarak “benim–senin” ayrımına yardım etmeli,
• Bu tür davranışlarına asla ceza vermemeli, bağırmamalı,
• Diğer çocuğun tarafında yer almamalı,
• Hırsızlıkla suçlamamalı,
• Çocuklarının kendi oyuncak, boya, kalem, giysileri gibi varlıkları üzerinden de mülkiyet duygusunu yaşlarına uygun şekilde vermelidir.

Çocuğum Hırsız Mı?

Küçük yaşlarda görülen (ç)alma davranışında çocuk kötü bir şey yaptığını bilmeyebilir. Bunun bir başkasının malını izinsiz almak olduğunu, toplum kurallarına uymayan bir davranış olduğunu ve yapılmaması gerektiğini yaşı büyüdükçe anne ve babasından, çevreden ve toplumsal kurallardan öğrenir. Ancak bazen, bu kuralları bilen çocuklarında çalma davranışında bulunduklarını görürüz.

Çocuklar neden çalar?

Bir çocuğun kendine ait olmayan bir varlığı izinsiz almasına;

• Olumsuz şekilde ilgi çekme ihtiyacı,
• Sosyal becerilerde güçlük,
• Ev içi huzursuzluk,
• Dürtüsellik ve Malını aldığı kişiyi cezalandırma isteği sebep olur.
• Anne babaya veya otoriteye tepki
• Mutsuzluk, yetersizlik hissi,
• Travma derecesinde bir yaşam olayı
• Arkadaş baskısı
• Sosyal çevre / sosyal statüye özlem sebep olabilir.

Bu nedenlerin bazen birkaçı çocuğun çalma davranışında bulunmasına etki edebilir. Altında yatan nedenin ne olduğunu bilmek, çocuğa yardımcı olma açısından değer taşır. Ancak yaşanan herhangi bir hırsızlık olayında, olayın ne zaman, nerede, neden olduğu değil, çocuğun bu davranışı ile bize ne anlatmak istediği ve bizim çocuğa nasıl yardım edebileceğimiz esas konu olmalıdır.

Çalma davranışı gösteren çocuklar;

• Kendilerini yalnız hissedebilir,
• Kızgın, haksızlığa uğramış, öfkeli olabilir
• Bu davranışı bir amaca yönelik araç olarak kullanabilir
• İntikam duygusu ile hareket etmiş olabilir

Bu davranışı ile büyüdüğünü ispatlamak istemiş olabilirler. Çalma davranışının ne ifade ettiği çocuğun yaşı, cinsiyeti, ailenin sosyo-ekonomik durumu, ailede benzer davranış gösteren bireylerin olup olmadığı, anne-babanın ebeveynlik tarzları, çocuğun okul başarısı gibi birçok etkenden olumsuz etkilenebilir.

Kleptomania Nedir?

Engellenemeyen dürtüler nedeni ile ihtiyaç duyulmadan yapılan çalma hastalığı olarak bilinen kleptomani, hırsızlık gibi değerlendirilmemelidir. Kişi, ihtiyacı olmadığı halde, çalmaktan kendini alamaz, ancak yaptığı davranışın doğru olmadığının da farkındadır. Bu durum bir ruh sağlığı problemine işaret eder ve bir psikiyatristin yardımı gereklidir.

Anne Babalar İçin Yol Göstericiler:

Uygun olmayan anne-baba tutumları

Çocuğun çalma davranışı için bazen anne babalar istemeden de olsa böyle bir davranışa etki etmiş olabilirler:

• Çok katı anne-baba tutumları, çocuğun istediği ilgi ve sevgiyi ebeveynlerinden alamamasına bu da farklı ve olumsuz yönlere doğru bir arayışa girmesine neden olabilir.
• Çocuğu hakkında fikir sahibi olmamak, onun günlük hayatında olup bitenlerden haberdar olmamak, çocuğun yaşadığı çaresizliklerin de göz ardı edilmesine sebep olabilir.
• Ev içindeki huzursuzluk, gerginlik, fiziksel şiddet gibi anne baba arasında olan ancak tüm aile sistemini etkileyen olaylar ve çocuğa uzak bir aile yapısı bu davranışa yol açabilir.
• Para konusunun çok konuşulması, maddi yetersizlikler yüzünden ev ortamında ciddi sıkıntı yaşandığından çok sık bahsedilmesi de çocuğun yaşadığı hayat şartını değiştirme hedefi ile onu çalma davranışına itebilir.
• Kardeşler arası kıyaslama yapmak, çocuğu çok eleştirmek, kırıcı sözler söylemek, hiçbir olumlu geri bildirim vermemek de çocuğun kendini ortaya koyması için başka yollar aramasına neden olabilir.
   

Çocuğunuzun çalma davranışını önlemek için;

• Küçük yaşlardan itibaren mülkiyet duygusu kazandırın.
• ”Benim” ve “başkasının” ayrımı yapmasına yardımcı olun.
• Başkasına ait olanı almak için izin gerektiğini öğretin siz de ondan bir şey alırken izin alarak model olun.
• Dürüst davranışı her zaman ödüllendirin.
• Çocuklarınızla yakın bir ilişki geliştirin, korkuyu ilişkinizde bir öğe olarak kullanmayın.
• Bir şey istediğinde buna sahip olmanın uygun yollarından bahsedin. İzin almak, bakmak, ebeveyne iletmek, para biriktirmek gibi.
• Çalmanın neden yanlış olduğundan bahsedin, birlikte bu konu üzerinde yeri geldikçe sohbet edin.

Eğer bir şey çalarsa....

• İlk öğrendiğiniz anda bile sakin kalmaya çalışın. Sizin tavrınız çocuğunuzun bir sonraki davranışında belirleyici olacaktır.
• Aşırı tepki vermemekle birlikte ebeveynler bu konunun önemli olduğunu ve aile içinde değerlendirileceğini belirtmeliler. Hiçbir şey olmamış gibi davranmak veya bunu diğer ebeveynden saklamak doğru bir yaklaşım değildir.
• Çocuğun çaldığı varlığı yerine koyması, geri vermesi, yerine yenisi alması, parasını ödemesi gibi düzeltmeler, çocuğun çalma davranışı ile ilgili olarak sonuç yaşamasını sağlayacaktır.
• Çocuğa davranışının sonucunu yaşatın. Bu ağır bir ceza veya sinirli bir anne baba tutumu olmamalı. Çocuk davranışının sonunda olandan kendi sorumlu olmalı.
• Çocuk anlayabileceği bir yaştaysa “çalma” kelimesi kullanılmalı ve bunun “ödünç” almaktan farklı bir durum olduğu açıklanmalı.
• Çocuğunuzun bir şey çaldığından eminseniz ama o bunu reddediyorsa, kendini korumaya çalışıyor ve başına ne geleceğinden emin olmak istiyordur. Bu nedenle anne baba, çocuğun dürüst olduğu zamanlara dair olumlu geri bildirim vermeli, eğer böyle bir durum varsa bunu hep birlikte çözüme kavuşturacaklarının garantisini vermelilerdir.
• Çocuk için “hırsız” ve “yalancı” yaftalarını yapıştırmadan, çocuğu suçlamadan altında yatan sebepleri anlamaya çalışmalıdır. Hayal kırıklığına uğradıklarından bahsedebilir ancak asla sevgilerini geri çekmekle tehdit etmemeli ve bu durumun çocuğu kötü bir insan yapmadığı vurgulanmalıdır.

Eğer devam eden çalma davranışı varsa, bu davranışa başka uyum problemleri eşlik ediyorsa, anne babanın yaklaşımları sonuç vermiyorsa bir uzmandan yardım almak gerekli olabilir.