Disiplin Vermek Adına Ceza Verilmeli mi?

Disiplin vermek adına uygulanan cezalar çoğu zaman istenilen davranışları sağlamazken, çocuğun ileriki yaşlarında psikolojik problemler yaşamasına neden olabiliyor. Uzman Klinik Psikolog Nazende Ceren Öksüz, ailelere ceza yerine yönlendirme öneriyor.

Çocuk yetiştirmede uygun disiplin yöntemlerinin kullanılması büyük önem taşır.  Ailelerin görevi; çocuğa yetişkin olma yolunda rehberlik etmektir.

Ceza vermeyin, davranışlarını yönlendirin

Çocuk yetiştirirken uygun disiplin yöntemleri büyük önem taşır. Disiplinin amacı çocukla güven ilişkisi kurmak, özgüvenini arttırmak ve başkalarıyla empati kurmasını sağlamaktır. Çocuğa ceza verme davranışını da bu çerçevede değerlendirmek gerekir. Yani ebeveynlerin yapması gereken çocuğa ceza vermek değil, çocuğun davranışlarını yönlendirmektir. Çocuğa yetişkin olma yolculuğunda uygun rehber olmalarıdır. İnsan davranışı, öğrenme ile şekillenir. Öğrenmenin gerçekleşmesinde ise cezadan çok ödül ve uygun kurallar işe yarar.  Ceza, çocuğa ne yapması gerektiğini öğretmez. Ancak kural, davranışlarının doğal sonuçlarıyla yüzleştirir. Dolayısıyla çocuk ne yapmaması gerektiğini doğal sonuçlarıyla öğrenir. Bu da kendi davranışlarını kontrol etmesine yardımcı olur.

Çocuğun davranışlarını yönlendirirken ebeveynlerin öncelikle çocuğun yaşına uygun kurallar koymaları gerekir. Bu kuralları uygularken de çocuğun başarılı olması durumunda mutlaka ödül verilmesi gerekir. Ödül her zaman maddi bir ödül olmak zorunda değil. Çocuk için, “Bunu başarabildiğine çok sevindim, aferin” gibi bir ifade de ödüldür. Ancak imkânları zorlamayacak türden farklı ödüller de çocuğun isteğini arttırmakta yardımcı olur.

Eğer çocuk konulan kurallara uymakta zorlanıyorsa öncelikle nedenlerini araştırmalıyız. Kuralı gözden geçirmeliyiz. Örneğin küçük yaştaki bir çocuğun yaptığı yaramazlık, aslında girişkenlik denemeleri olabilir. Böyle bir durumda çocuğu gereğinden fazla sınırlandırmak suçluluk duygusuna neden olacaktır. Bunun yerine çocuğa o davranışıyla ilgili farklı seçenekler sunabiliriz.

Fiziksel ceza ve gurur kırıcı söz kullanmayın

Çocuğun olumsuz davranışlarını değiştirmek için asla fiziksel ceza ve şiddet uygulanmaması gerektiğini belirten Öksüz, bunların çok tehlikeli olabileceğinin altını çiziyor: “Çocuğun gururunu kıracak ifadeler kullanmak, fiziksel – sözel şiddet uygulamak ya da çocuğu temel ihtiyacı olan barınma, beslenme ve sevilme gibi ihtiyaçlardan yoksun bırakmak psikolojik açıdan tehlikelidir. Ayrıca yasal suçtur. Çocuğun disiplini açısından işe yarayan yöntemler değildir. Yapılan bilimsel araştırmalar bu türden cezaların öğrenme sürecine zarar verdiğini ortaya koymuştur. Ayrıca bu tür cezalar çocuğun özgüvenini kırar ve başkalarına güvenmesini zorlaştırır. Böyle tutumlara maruz kalmış çocukların yetişkinlikte kaygılı, mutsuz, kendine ve başkalarına zarar verme potansiyeline sahip bireyler olduğu da yine bilimsel araştırmalarca kanıtlanmıştır.”

Sınır koyun, sabırlı olun

Çocuğa  ceza vermek yerine sınır koymak daha uygun öğretme biçimidir. Bu sınır koyma çocuğun kazanabileceği bir ödülden mahrum kalması şeklinde olmalıdır. Unutmamalıyız ki bu durumda çocuklar ödüle ulaşmak amacıyla pazarlık edebilirler, öfkelenebilirler, ağlayabilirler. Ebeveynlerin bu noktada sakin kalmaları, kararlı ve tutarlı davranış sergilemeleri gerekir. Disiplin, büyük sabır ve kararlılık gerektirir. Çocukların davranışları bir anda değişmez. Bu nedenle yetişkinlerin bu anlamda bilinçli ve sabırlı olmaları gerekir.