Tuvalet Eğitiminde Asla Ceza Vermeyin!

Kimi için korkulu kimi anne için de sorunsuz atlatılan ve galiba ortası pek olmayan bezden ayrılma dönemi haziran ayı itibariyle başlamış bulunmakta. Aceleci davranmadan, en doğru cümleleri seçerek yol almanız bu süreçte çok önemli. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Dr. Özlem Eroğlu Kayacık, baskı uygulamadan eğitim vermenin önerilerini bizlerle paylaşıyor.

Çocuk kaç yaşında tuvalet eğitimi alabilir?

Çocuklar genellikle 18 aydan itibaren mesane ve bağırsak kontrolü için gerekli kas gelişimini tamamlarlar ve 18 ay ile 3 yaş arası tuvalet eğitimi için hazır olurlar. Bu süre 4 yaşa kadar uzayabilir. Her çocuğun sosyal ve fiziksel gelişimi farklı olup uygun olan zaman çocuğa göre belirlenir. Unutmayalım ki bu bir yarış değil, erken tuvalet eğitimi alması onun daha zeki veya becerikli olduğunu göstermez. Zorlayarak verilen erken tuvalet eğitimi, baskı uygulanması veya altına yaptığındaki ilgisiz tutum erişkin dönemde takıntıların gelişmesine neden olabileceği gibi 4 yaşından sonraya bırakılan eğitim sonrasında da kronik kabızlık ve idrarını tutma sorunları görülebilir.

Bugün birden karar verip tuvalet eğitimine başlayamayız. Çocuğu izleyip, ipuçlarını değerlendirip uygun zamanı bulmalıyız. Ancak tuvalet eğitimine başlarken sadece çocuğun değil, eğitimi verecek kişi ve kişilerin, ortamında uygun olması gerekir. Taşınma, yeni bir kardeşin doğduğu dönem, seyahat, boşanma, kabızlık, memeden kesme, bakıcı değişikliği dönemlerinde eğitime başlanmamalıdır. Aileler bazen yazın memlekete gidince eğitime başlamayı düşünüyor ama değişik ortamda, seyahat halinde bu genellikle olumsuz sonuçlanıyor. Çevredekilerin baskıları veya gideceği kreşin şartları nedeni ile uygunsuz dönemde aceleci davranıp eğitime zorlamayın. Önceden anneler evde daha çok çocukları ile bir aradaydı, çocuklar kalabalık ailelerde diğer çocukları görerek büyüyordu ve bez yıkama büyük bir sorun olduğu için tuvalet eğitimi erken veriliyordu. Ancak bu daha sonra güven eksikliği, gece alt ıslatmaları ve kronik kabızlık gibi birçok soruna yol açıyordu. Çocuğun toplumsallaşma yaşı 3 yaş olup acele etmeyin, 2,5-3 yaş arası verilen eğitimler daha başarılı olduğu görülüyor.

Tuvalet eğitimine hazır olduğunu nasıl anlarız?

• İsteklerini anlatabiliyor ve basit komutları yerine getirebiliyorsa,
• Kıyafetlerini çıkarabiliyor, pantolon-eteğini indirebiliyorsa,
• Kuru, ıslak, çiş, kaka, tuvalet kelimelerinin anlamlarını biliyorsa,
• Bezi öncekine göre daha çok kuru kalıyorsa, iki saat kuru kaldığı oluyorsa, tuvalete çıkma saatleri düzene girmeye başlamışsa,
• Bazı şeyleri sizden bağımsız yapmak istiyorsa, kendi başına elbiselerini giymek, yemeğini yemek istiyorsa,
• Sizi memnun etmeye istekliyse,
• Taklit yeteneği gelişmişse, erkek çocuklar tıraş olan babasını, kızlar da topuklu giyen annelerini nasıl taklit ediyorsa tuvalette gördüklerinde de taklit etmeye çalışırlar, unutmayın,

İlk yürüme, koşmanın heyecanını üzerinden atmıştır, artık oturarak oyun oynar. Bezine kaka yaptığında farkına varıp oyun oynamaya ara veriyorsa ve bezindeki ıslaklıktan rahatsızlık hissediyorsa hazırsınız demektir.

Doğru kelimeleri kullanın

Tuvalet eğitimi sırasında seçeceğiniz sözcükler diğer insanlar tarafından da anlaşılan 'çiş, kaka' gibi ortak kullanılan sözcükler olmalı. 'Tiss, eee' gibi değişik kelimeleri diğer insanlar anlamayabilir. Çocuklar ne öğrendiyse onu tekrar eder. Siz kullanmasanız da dışarıdan, kreşten hoş olmayan kelimeler öğrenip kullanmak isteyebilir. Böyle bir durumda bunların tuvalet kelimeleri olduğunu söyleyip onu tuvalete götürün ve burada onu dinleyebileceğinizi söyleyin. Tekrar kullanmamasını öğütleyin ama söylemek isterse size haber vermesini, yine tuvalete gidebileceğinizi belirtin.
   Çocuklar için kendi vücudundan çıkan şeyler değerlidir. Çiş ve kakası için 'pis, iğrenç koktu' gibi kelimeler kullanılmamalıdır.
   Tuvalet eğitimi verirken normal hayatınıza devam edip çok önem verdiğinizi belli etmeyin ki bu dönemin doğal bir süreç olduğunu anlasın. Başka çocuklar ile kıyaslayıp 'bak arkadaşların öğrendi, sen hala bebeksin' gibi özgüvenini zedeleyici sözler söylemeyin. Sonuçta bir hastalık olmadığı sürece bezlenen, erişkin yokken özgüven sorunu yaşayan birçok insan var. Asla ceza vermeyin, tartışmayın. Sadece çişini, kakasını yaptığında değil, söylediğinde, rahatsız olduğunu belirttiğinde, lazımlığa oturduğunda da takdir edin. Abartı hediyeler yerine bir başkasına onu övücü 1-2 cümle kurup, basit yapıştırıcı tarzı hediyeler verebilirsiniz. Çocuğunuz fiziksel, zihinsel, sosyal ve duygusal yönlerden olgunlaşırken sessiz bir gözlemci gibi kalmamalısınız, onu yönlendirmeli, hissettirmeden yardım etmelisiniz. Ama 'tuvalet eğitimi' sürecinde asıl oyuncunun çocuk olduğunu unutmayın. Siz sadece kuralları hatırlatırken hakem, uygulamasına yardım ederken oyun koçu, en çok da hep destekleyecek amigosunuz aslında.

İşinizi kolaylaştıracak öneriler

•   Tuvalet eğitimi başlamadan bunun doğal bir olay olduğunu anlaması için farkındalığını artırın. Erkek çocuklar babalarını, kızlar annelerini ve kardeşlerini tuvalette gözlemleyebilirler. Oyuncakları tuvalete götürüp çiş yaptırabilirsiniz. Bu süreç hakkında bilgi verebilirsiniz.
• Klozet ve külot alışverişini birlikte yapıp onun sevdiği ürünleri seçebilirsiniz. Lazımlık veya basamaklı klozet adaptörü kullanabilirsiniz. Otururken ayağı yere değip kakasını yaparken kuvvet alabileceği, aynı zamanda da güvende hissedeceği ürünler tercih edebilirsiniz.
• Lazımlığını evin bir parçası haline getirin. Tuvalete gittiğinde karşılaşacağı yabancı bir nesne olmamalı. Oturma odasında giyinikken oturtun. Oyuncaklara çiş yaptırmak üzerine oyun kurabilirsiniz. Sonra lazımlığı tuvalete taşıyıp siz tuvalette iken onun da oturmasını sağlayın. Bir sonraki aşamada ise pantolon ve bezini çıkararak oturtun. Çişini yapmasını beklemeden bir dakika sonra üzerini tekrar giydirin.
• Bezine yaptığı kakayı birlikte klozete boşaltıp 'kaka ailesinin yanına gitmesi gerektiğini' söyleyebilirsiniz. Ani gelen sifon sesi huzursuzluk yaratabilir. Bir-iki-üç diye sayarak sifonu ona çektirebilirsiniz. Sifon çekildiğinde giden kaka gibi kendileri de düşerse sifon çekilip yok olacaklarını düşünürler. Tedirgin hissetmemeleri için onları tutabilirsiniz.
• Bez çıktıktan sonra kazara kakasını üzerine yaptığında da klozete beraber atın ki asıl olması gereken yeri öğrensin.
• Bez bir kez çıktıktan sonra tekrar takılmamalı. Dışarı çıkarken, gece yatarken bezlemek çocuğa 'artık rahat alandasın, altına yapabilirsin' duygusu verir ve süreci uzatır. Alıştırma külotlarının bezden farkı olmayıp kullanılması önerilmiyor.
• Beklentiye girmek, bir süre koymak sabrınızı azaltır. İki, üç gün kuru kalması eğitimin bittiği anlamına gelmez. Ara ara kazalar olabilir. Kazalar olduğunda kıyaslama, cezalandırma yapmayın. Temizlenmesine yardım edin ama ona da görev verin.
• Artık tuvalete gitmeye hazırız. Tuvalet eğitiminin verildiği 2 yaş dönemi herşeye 'hayır' deme dönemi olup 'tuvalete gidelim mi?' diye sormayın. Zorlamadan, kararlı bir şekilde, rutin oluşturarak,  önce yemeklerden 1 saat sonra, daha sonra 2 saatte bir tuvalete oturtun. Uzun süre tuvalette tutmak çocuğun inatlaşmasına sebep olabilir. Yapmadıysa zorlamayıp, yaptıysa küçük ödüllendirmeler yapabilirsiniz. Tuvalete birkaç hikaye kitabı ve oyuncak koyabilirsiniz.
• Çocuklar idrar ve dışkılarının geldiğini farketseler bile uzun süre tutacak kas kontrolünü sağlayamazlar. Altlarına yapmaya başlasalar bile hemen tuvalete oturtup son kısmını tuvalete yaptırın.
• Gece yatmadan önce sıvı alımını kesin ve yatmadan önce tuvalete gitme rutini oluşturun. Yattıktan iki saat sonra da tuvalete kaldırın. Gece kontrolünü sağlamak biraz daha uzun zaman alabilir. Beze tekrar dönmeyin. Yatak koruyucular kullanabilirsiniz. Altı yaşından sonra devam eden gece ıslatmalarında doktor kontrolü gerekir.
• Erkek çocuklar ilk önce oturarak çişini yapmaya alıştırılır. Daha sonra klozet içine hedef koyarak 'hedef vurma', 'yangın söndürme' oyunları ile ayakta işemeye alıştırılır. Erkek çocukların kız çocuklara göre ortalama 2-3 ay geç kontrol sağladığı görülmüştür.