Folik Asit Ne İşe Yarar, Ne Zaman Almaya Başlamalı?

Hamilelikte folik asit alımının gerekliliği sıklıkla işlenen bir konu. Ancak yapılan araştırmalar ülkemizdeki folik asit farkındalığının, dünya ortalamasının gerisinde olduğunu gösteriyor. Doğacak bebeklerimizi nöral tüp defektlerinden korumak için folik asit hakkında daha fazla bilgi sahibi olmalıyız. Kadın Hastalıkları Doğum ve Tüp Bebek Uzmanı Prof. Dr. Bülent Berker’den  konu hakkında bilgiler aldık.

Folik Asit neden gerekli?

Anne rahmindeki bebeğin yani fetüsün merkezi sinir sisteminin gelişmesi için özellikle gebeliğin ilk haftalarından itibaren "B9 vitamini" en sık bilinen adıyla folik asit alınması çok önemlidir. Vücutta depolanmadığı ve gebelik süresince normalden fazlasına gerek duyulduğu için her gün alınmalıdır.
Gebelerde folik asit eksikliğine bağlı fetüste “nöral tüp defektleri (NTD)” adı altında toplanan bir takım anormalliklerin ortaya çıkabileceği gösterilmiştir. Ayrıca bu gebelerde preeklampsinin, yani gebelikte ortaya çıkan ve hayati tehlike oluşturan tansiyon yüksekliğinin daha sık geliştiği gözlenmiştir.
Beyin ve omuriliğin içinde geliştiği sinir sistemi yapısı nöral tüp olarak adlandırılır. Rahim içinde başlayan, hayatın dördüncü haftasının sonuna dek kapanması gereken bu tüpün açık kalması sonucu ciddi sağlık sonuçları olan konjenital anomalilerden yani doğuştan olan sakatlıklardan birisi olan nöral tüp defektleri görülür. En yaygın NTD’ler arasında anensefali, ensefalosel ve spinabifida gösterilmektedir.
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ)’nün 6 bölgesindeki 18 ülkede yapılan bir çalışmada NTD sıklığı, her 1000 canlı doğumda 1,67 olduğu gösterilmiştir. Türkiye’de ulusal düzeyde yapılan ve 2004 yılında yayımlanan geniş çaplı bir araştırmada NTD görülme sıklığının her 1000 canlı doğumda yaklaşık 3 olduğu gösterilmiştir.

Dünyada ve bizde folik asit farkındalığı nasıl?

Folik asit yetersizliği, fetal NTD için beslenmeyle ilişkili anne kaynaklı bir risk faktörüdür. Folik asit, suda eriyebilen bir B vitamini olmakla birlikte, eksikliği vitamin takviyesi veya takviye yiyeceklerin tüketimi ile giderilebilir. Gebelik döneminde artmış folik asit tüketiminin NTD’leri azalttığı, yüksek miktarlarda alınan folik asitin sonraki gebeliklerde de NTD gelişme riskini önlediği belirtilmektedir.
Nöral tüp defektleri sadece folik asit vitamini eksikliğinden kaynaklanmayabilir. Başka nedenlere bağlı olarak da bir bebekte nöral tüp defekti meydana gelebileceği akılda tutulmalıdır. Bu nedenler arasında anne adayında insüline bağlı şeker hastalığının olması, daha önceki gebeliklerinde nöral tüp defekti teşhisi, aşırı kilolu veya obez olma, gebeliğin ilk haftalarında geçirilmiş yüksek ateşli hastalık öyküsü veya antiepileptik ilaç kullanımı sayılabilir.

Daha önceden folik asit eksikliği saptanmış veya nöral tüp defekt anomalili bebek doğurmuş kadınlar, gebe kalmayı düşündükleri tarihin en az 3 ay öncesinden itibaren folik asit alımına başlamalıdırlar. ABD’de her yıl yaklaşık 4000 gebelikte nöral tüp defekti görülür ve bunların yarıdan fazlası gebelik öncesi dönem boyunca günlük 400 µg folik asit alımıyla önlenebilir.
Gebe kalabilecek bütün kadınların üretken oldukları yıllar boyunca günde 400 µg folik asit tüketmeleri önerilmektedir. Beyin omurilik gelişimsel sorunlarını azaltma yönündeki halk sağlığı çalışmaları sayesinde doğurgan yaş grubundaki kadınlar arasında folik asit bilgi ve farkındalığı yüksek oranlara ulaşmıştır. Ülkemizde folik asit farkındalığı oranları %18 ila %71 arasında değişmekle birlikte bu oran İngiltere, Amerika, İsviçre, İspanya gibi ülkelerden daha düşüktür. Folik asit farkındalığı İngiliz kadınlarda %95, İsviçreli %80, İspanyol kadınlarda %79, Norveçli kadınlarda %64, Amerikalı kadınlarda ise folik asit farkındalığı %90’lara ulaşmaktadır. Doğurgan çağda bebek sahibi olmak isteyen kadınlara gebe kalmadan en az bir ay önce başlanarak hamileliğin ilk üç ayına kadar 0.4 mg/gün folik asit alması önerilmektedir.

Folik asit hangi besinlerde bulunur?

B vitaminleri grubunda yer alan folik asit çoğunlukla yeşil yapraklı bitkilerde bulunduğundan ismini Latince’de yaprak anlamına gelen folum’dan almaktadır. Taze yeşil sebzeler folik asit kaynağıdır, ancak uzun süreli pişirmeler ve uzun süre bekleyen gıdalardaki miktarını azaltır. Günlük gereksinmenin karşılanması kapsamında, folik asitin en yoğun bulunduğu besinler karaciğer ve diğer organ etleri, kuru baklagiller, fındık ve ceviz gibi sert kabuklu meyveler, ıspanak ve brüksel lahanası gibi yeşil sebzeler ile başta narenciye grubu olmak üzere meyveler ve saflaştırılmamış (özü ve kepeği ayrılmamış) tahıl ürünleri ve patatestir. Turunçgiller de folik asit bakımından zengin meyvelerdir. Portakal, greyfurt, limon gibi meyveler günlük olarak tüketilerek folik asit ihtiyacı karşılanabilir. Folik asit eksikliği genel olarak sindirim sistemi bozukluğu olan kişilerde ve hamilelik dönemlerinde görülür.

Folik asit alımına ne zaman başlanmalı?

Doğal gıdalar gebenin folik asit açığını tam olarak kapatamayacağından ötürü gebeliğin ilk haftalarından itibaren hap olarak dışarıdan alınması uygun olacaktır. Folik asit kullanımı için önerilen zamanlama gebelikten bir ay önce ve gebeliğin ilk üç aylık dönemidir. Yakın gelecekte gebe kalmayı planlayan tüm kadınlar, gebe kalma döneminde günlük 0,4-1 mg folik asit kullanmalıdırlar.
Planlı gebeliklerde gebeliğin ilk üç ayı süresince 0,4 mg/gün folik asit kullanılmasını öneriyoruz. Bununla beraber gebelerin gebeliklerinin ilk üç ayında günde 0,4 mg, özellikle geçmişte NTD çocuk doğurma öyküsü olan kadınların gebeliklerinin ilk üç ayında 4mg folik asit kullanması tavsiye ediyoruz.
Epilepsi (sara) hastası gebeler günde 1 mg folik asit mutlaka almalıdırlar. Epilepsili gebelerde Folik Asit yüksek dozlarda kullanıldığı takdirde, antiepileptik (karbamazepin, valproik asit, fenitoin ve fenobarbital gibi) ilaçların etkinliğini azaltmaktadır. Diğer taraftan ise antiepileptik ilaç alan kadınlar Folik Asit eksikliği gelişimi açısından risk grubundadırlar. Bu nedenle epilepsili hastalarda Folik Asit dozu iyi ayarlanmalı ve sıkı takip edilmelidir.
Ülkemizde gebeliklerin çoğu plansız gerçekleşmekte bu nedenle üreme çağındaki kadınların her zaman folik asitten zengin gıdalarla beslenmesi konusunda eğitilmeleri ve beslenme konusunda danışmalık yapılması NDT’li bebek oranını azaltacaktır. Folik asit kullanımı hamileliğin 3. ayı (12. haftası) bitene kadar sürmelidir.