Prematüre Bebeğe Nasıl Bakmalı?

Aslında siz 9 ay 10 gün kuralına uymayı çok istiyordunuz ama birden bebeğinizin verdiği sinyallerle, “Şimdi dışarı çıkmak istiyorum!” demesiyle kendinizi doğumhanede buldunuz. Biraz telaşlı, biraz korkak, biraz heyecanlı ve aslında fazlasıyla tedirgin bir halde hem de… Ancak, üzülmenize gerek yok. Teknolojinin gelişmesiyle doğru orantılı olarak erken doğan bebeklerin yaşama oranları sevindirici bir şekilde artmakta. Yani bebeğinizin 1-2 ay erken dünyaya gelmesi biraz daha fazla özen ve dikkat göstermenizi gerektirecek hepsi bu. Çocuk Hastalıkları Uzmanı Dr. Sibel Spınu’ya prematüre bebekleri bekleyen sorunlardan hangisinin normal ve hangisinin anormal olduğunu sorduk.  

Prematüre Bebek Kimdir?

Son adet tarihinin ilk gününden itibaren sayılmak üzere 37. hamilelik haftasından önce doğan bebeklere prematüre denir. Prematüre bebekler doğum haftasına göre: Sınırda prematüre (34-37 hafta), orta derecede prematüre (32-34 hafta) ve ileri derecede prematüre (24-31 hafta) olarak sınıflandırılır.

Prematüre Bebekler Hastane Sürecinde Ne Gibi Sorunlarla Karşılaşır?

Prematüre bebeklerin sorunları doğum haftasının küçük olmasıyla doğru orantılıdır. Özellikle 34. hamilelik haftasından küçük doğacak bebeklere doğar doğmaz acil müdahale gerekeceğinden yenidoğan konusunda deneyimli bir ekip karşılamalıdır. Bu bebekler doğrudan “Yenidoğan Yoğun Bakım Ünitesi”ne alınırlar. Burada aşağıdaki durumlar göz önünde bulundurulur ve gereği yapılır.

Vücut ısısının korunması: Prematüre bebeklerin derisi incedir. Ayrıca cilt altı yağ dokusu azdır. Ağırlıklarına kıyasla vücut yüzeyleri fazladır. Bu nedenle prematüre bebeklerin hem ısılarını korumaları zordur, hem de ısı kayıpları fazladır. Prematüre bebeklerin kuvöz denilen, ortam ısısını veya bebeğin ısısını istenen uygun düzeylerde tutabilen özel ısıtıcılı yataklara gereksinimleri vardır.

Prematürenin solunum sıkıntısı: Prematüre bebekler erken doğduklarından dolayı anne karnında gelişimini hala devam ettiren akciğerler olgunlaşmamıştır. Akciğerlerde surfaktan denilen bir madde yapılır. Bu madde akciğerlerdeki alveol denilen hava odacıklarının soluk verme sonrasında kapanmasını engeller. Surfaktanın yapımı 34. hamilelik haftasına doğru tamamlanır. Dolayısı ile hamilelik haftası 34 haftadan daha küçük bebeklerde Respiratuar Distres Sendromu (RDS) denilen durum görülmektedir. Hamilelik haftası ne kadar düşükse RDS riski de o kadar artmaktadır. 

Respiratuvar Distres Sendromu olan bebeklerde; doğum sonrasında inleme, solunum sayısında artış ve morarma görülebilir. Tedavide oksijen verilir. Bebeğin solunum sıkıntısı artarsa solunum cihazına (ventilatör) bağlanır ve klinik durumuna, akciğer bulgularına göre surfaktan denilen ilaç bebeğe uygulanır.

Apne: Solunumun 20 saniyeden daha uzun süre durmasına denir. Altta yatan başka nedenlerde (kan şekeri düşüklüğü, kansızlık, beyin kanaması, enfeksiyon gibi) olabilmesine rağmen prematüre bebekte en sık neden, bebeğin solunum merkezinin henüz gelişimini tamamlayamamasıdır. Bebeğe oksijen verilir, gerekirse ilaca başlanır ve solunum cihazına bağlanabilir.

Enfeksiyon:  Hamileliğin son üç ayında anneden bebeğe geçen ve bebeği enfeksiyonlardan koruyan, vücudun mikroplarla savaşında önemli rol oynayan antikor denilen maddeler salgılanır.  Prematüre bir bebek hamileliğin son dönemini anne karnında geçirmediği için bebeğe geçen antikor miktarı azdır; bu nedenle bebek mikroplara karşı daha savunmasızdır. Ayrıca bu bebekler birçok antibiyotiğe karşı dirençli olan hastane ortamında izlendiklerinden enfeksiyon kapma olasılıkları artmıştır.

Beslenememe: Emme ve yutma fonksiyonu hamilelik yaşı 34 haftalık iken normaldir. Eğer bebek daha erken doğmuşsa emme ve yutma fonksiyonu tam olamayabilir. Bu nedenle erken doğan bebekleri sonda ile beslemek gerekebilir. Eğer bebek beslenebilecek ancak ememeyecek durumdaysa ağzından midesine indirilen bir beslenme sondası ile aralıklı olarak beslenir. En önemli besin kaynağı kendi annesinin veya başka bir annenin sütüdür. Eğer anne sütü yoksa ikinci tercih edilecek besin prematüre mamalarıdır. Eğer bebek beslenemeyecek durumdaysa o zaman bebek damardan verilen serumlarla beslenir. Sonda ile beslenen bir bebek doğum ağırlığı 1500-1800 gr’ı aşınca, emme ve yutma fonksiyonu iyileşince annesinden süt emdirmeye başlanır.

Hipoglisemi (kan şekeri düşüklüğü): Prematüre bebeklerin karaciğer şeker depoları ve yağ depoları azdır. Metabolizmaları hızlıdır. Ayrıca beslenmeleri geciktiği için kan şekeri düşme riski fazladır. Bu nedenle kan şekeri düzeyleri yakından takip edilerek damar yolu ve beslenmesi düzenlenir.

Hiperbilirubinemi (sarılık): Prematüre bebeklerde sarılık riski fazladır. Erken doğan bebeklerde kan hücrelerinin yıkımı sonrasında oluşan bilirubin (sarılık maddesi), karaciğerin olgun olmayışından dolayı vücuttan atılamaz ve birikir. Yüksek bilirubin değerleri bebeğe zarar verebilir bu nedenle bilirubin düzeyleri dikkatle takip edilir. Tedavi gerektirecek düzeye geldiğinde ise fototerapi (ışık tedavisi) uygulanır. Bu ışık ciltteki bilirubinin atılmasına yardımcı olur. Fototerapiye rağmen sarılık düzeyi tehlikeli sınıra ulaşırsa bebekteki yüksek miktardaki bilirubini uzaklaştırmak için kan değişimi yapılır.

Beyin kanaması: Hamilelik yaşı ilerledikçe bebeklerin beyindeki damar yumağı giderek küçülür ve sağlamlaşır. Bir bebek ne kadar erken doğarsa beyindeki damar ağı da o kadar geniş ve zayıftır. Prematüre bebeklerde stres anında (solunum cihazındayken, aspirasyon yapılırken, damar yolu açma gibi girişimsel işlemler yapılırken) bu damarlar kanayabilir. Kanamanın derecesine göre kanama giderek azalıp eriyebileceği gibi; kanama fazla olduğu takdirde beyindeki su dolu odacıklarda (ventriküllerde) tıkanıklık olabilir ve beyinde su birikimi (hidrosefali), baş çevresinde artış (makrosefali) ve beyin dokusunda azalma görülebilir. Hidrosefali varsa ameliyat ile beyin ve karın boşluğu arasına şant denilen ve beyindeki sıvıyı karın içine boşaltmayı sağlayan bir cihaz takılır. Beyin kanaması olan bebeklerde ileride zeka geriliği olabilir. Bu bebeklerin bu açıdan takip edilmesi önemlidir.

Patent duktus arteriyozus: Sağ kalpten çıkan ve akciğere giden damar ile sol kalpten çıkan aort damarı arasındaki köprü damarın açık kalmasıdır. Anne karnında açık olan ve doğumdan sonraki ilk üç gün içinde bebeklerin birçoğunda kapanan bu damar kapanmazsa kalpten akciğerlere giden kan miktarı artar. Kalbe gelen kan miktarı da artacağı için bebeklerde kalp yetmezliği ve solunum sıkıntısı gelişebilir. Bu damarın açık kalma olasılığı prematüre bebeklerde daha fazladır. Damarın açık kaldığından bebeğin muayenesi sırasında kalpte üfürüm duyulması ile şüphelenilir ve ekokardiyografi yapılarak kesin tanı konulur. Bu damarı kapatmak için ilaç tedavisi uygulanır.

Kansızlık (anemi): Prematüre bebeklerde kansızlığın pek çok nedeni olmaktadır. Bu bebekler hastanede izlendikleri süre içinde zorunlu olarak pek çok kan tetkiki yapılmakta ve bu tetkikler için kan alınmaktadır. Prematüre bebekler bu kanı üretmekte yetersiz kalırlar. Ayrıca alyuvarların ömrü zamanında doğan bebeklere göre daha kısadır. Anneden bebeğe demir geçişi son aylarda daha fazla olduğundan dolayı prematüre bebekler demir depolarından mahrumdur. Bu nedenle demir takviyesine erken başlanmaktadır.

Nekrotizan enterokolit (bağırsak nekrozu, gangreni): Prematüre bebeklerin sindirim sistemi iyi gelişmediğinden, bu bebeklerde enfeksiyon riski, oksijensiz kalma, tansiyon düşüklüğü riski daha fazla olduğundan bağırsak nekrozu gibi sorunlar daha sık görülür. Nekrotizan enterokolitli bebeklerde karın şişliği, safralı kusma, aldıkları sütü sindirememe gibi bulgular vardır. Tıbbi tedavi ile iyileşebilirler. Ancak bağırsaklarda delinme (perforasyon), gangren varsa cerrahi tedavi yapılır ve gangren olmuş bağırsak kısmı kesilip çıkarılır.

Prematüre retinopatisi (ROP): Özellikle uzun süre ve yüksek konsantrasyonda oksijen almak zorunda kalmış doğum ağırlığı 1000 gr’ın altındaki bebeklerde sık görülür. Retinadaki damarlanma artışına bağlı olarak bebekte değişik derecelerde görme bozukluğu ve körlük gelişebilir. Hamilelik yaşı azaldıkça ROP riski artmaktadır. Prematüre bebeklere belirli aralıklarla (genellikle hamilelik yaşı 32 hafta olunca; örneğin 28 haftalık doğan bir bebek doğumundan dört hafta sonra kontrol edilmelidir) göz muayenesi yapılarak ROP olup olmadıkları incelenmelidir. 

İşitme problemleri:  Erken doğan bebekler işitme kaybı açısından yüksek risk taşırlar ve bu bebeklere ilk üç ay içinde işitme testi (ARB) yapılması gereklidir. İşitme kaybı olan bebekler yakın takibe alınırlar ve kalıcı bozukluk saptanırsa konuşmayı öğrenmeleri için tedavi planlanır.

Bu Anlattığınız Durumların Hangisi Normal, Hangisi Normal Değildir?

Sıralanan durumlar, prematüre bebeklerin bedenlerinin olgunlaşmadan doğmalarından dolayı beklenen durumlardır. Dolayısıyla bu durumlara “normaldir” denilebilir, ancak belli kiloya gelmeden desteksiz yaşamaları bu şekilde mümkün olmadığından bir süre gerekli destek sağlanarak takip edilmeleri zorunludur.

Hastaneden Çıkınca Nelere Dikkat Edilmelidir?

Prematüre bebekler enfeksiyonlara karşı hala savunmasız olduklarından, bebeğinize dokunurken el temizliğiniz çok önemlidir.

Bebeğinizi çok kalabalık ortamlara sokmamanız gerekir. Bu arada bebeğinizi korurken aşırıya da kaçmamaya özen gösterin. Sürekli evde kapalı tutmanızı da doktorların önermediğini unutmayın. Özellikle ılıman havalarda temiz havaya çıkarabilirsiniz.

Prematüre bebeklerde solunum merkezi 40–45 haftaya kadar henüz gelişimini tamamlayamadığı için apne dediğimiz solunum durmaları olabilir. Eğer sizde riskli bebek sahibiyseniz, evinizde apne yatağı kullanmalısınız.

Bebekler ortalama 6–7 aylıktan itibaren kendi savunma faktörlerini oluşturmaya başlarlar. Enfeksiyonlar açısından ilk 6–7 ay hatta ilk 1 yıl fazlasıyla dikkat etmeniz gerekmektedir.

Prematüre bebeklerin taburcu olduktan sonra erken ve doğru beslenme desteği alması, uzun dönem normal büyüme ve gelişmelerinde belirleyici olur. En ideal besin anne sütüdür. Anne sütünüz yeterli miktarda ise bebeğinizi sütünüz ile beslemeye devam edin. Ancak prematüre bebeklerin besin gereksinimleri daha fazla olduğundan bebeğinizin tartı alım izlemine göre gerekli durumlarda, sütünüzü güçlendiriciler ile destekleyebilirsiniz. Anne sütünün yeterli miktarda olmadığı durumlarda, prematüre bebekler için özel formül mamaların da kullanıldığını unutmayın.