Çocuklarda Odaklanma Sorunu

Çocuklarınızın hayatının her alanını etkileyecek olan odaklanma sorunu için ebeveyn olarak neler yapmanız gerektiğini biliyor musunuz? Psikolojik veya çevresel nedenlerden kaynaklanabilir ama belki de aslında psikiyatrik bir sorundan dolayı bu durumla karşı karşıyasınızdır. Çocuk ve Ergen Uzmanı Klinik Psikolog Aynur Sayım’la sorun hakkında merak edilenleri konuştuk.

Sosyal becerilerin gelişimini engelliyor

Günümüzün en sık karşılaşılan sorunlarının başında gelen, bir işe yoğunlaşamama ve odaklanma problemi, DEHB gibi psikiyatrik sorunların habercisi olabilir. Teknoloji kullanımı ve aşırı kollayıcı tutumlar, iletişim ve sosyal becerilerin gelişimini engelliyor. Odaklanma sorununu aşmak için, çocuğun uyması gereken kurallar belirlenerek bunlara uyulması sağlanmalı. Ortamı dikkat çekici nesnelerden olabildiğince arındırarak, çocuğa sade bir çalışma ortamı sağlanmalıdır. Çocuğa gününü planlamayı öğretmek de sorunun aşılmasında yardımcı olabilir.

DEHB gibi psikiyatrik nedenler etkili olabilir

Bir işe yoğunlaşma ve sürdürülmesini etkileyen süreçler psikolojik ve çevresel nedenlerden olabildiği gibi varolan bir psikiyatrik sorundan da kaynaklanabilmekte. Odaklanma sorunu yaşayan kişilerde, Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) gibi psikiyatrik bozukluk kaynaklı bir sorun olabildiği gibi kişilik özellikleri, çok fazla uyarana maruz kalma  gibi nedenler de etkili olabilmekte.

Sanal dünya sosyal repertuvar oluşturmaya engel oluyor

Günümüzde çevresel uyaranlar çok fazla. Bu durum da kişinin iletişim ve sorun çözme becerilerini olumsuz etkiliyor. Video, film, iletişim kanalları içeren pek çok program var. Biz yetişkinler için de geçerli olmakla birlikte çocuk ve gençler için  bu programlar merak  uyandıran ve kolay ulaşılabilir olması açısından çok cazip. Sanal ortamda zihin fonksiyonları yoğun çalışırken, beden pasif kalmakta ve gerçek iletişim yerine sanal iletişime ağırlık verilmekte. Bu da  iletişim becerileri, sorun çözme becerileri yani  sosyal repertuvar oluşturmaktan yoksunluk anlamına geliyor.

Sosyal repertuvar ne demek?

Kişinin ilk dönemlerden itibaren geliştirdiği sosyal çevresi, ilişkileri, sosyal tarzının yerleşmesi sosyal repertuvarını oluşturuyor. Bir çocuk yetişkinlerle fazla zaman geçiriyor ise çok korunup kollanıyor, davranışlarına müdahale ediliyorsa sorun çözmek zorunda kalmayacaktır, beceri geliştiremeyecek, uygun davranış biçimlerini benimseyemeyecektir. Farklı durumlara adaptasyon becerisi de böyle kazanılır yani çocuk kendini tanıyacak, karşısındakini tanıyacak, farklı tepkilere nasıl tepki vermesi gerektiğini öğrenmesi gerekecek. Bu deneyimleri kısıtlı kalan çocuklar, sürekli destek bekleyen, sorunlarını çözemeyen, bu durumlarda kaygı yaşayan çocuklardır.

Odaklanma sorunu DEHB habercisi olabilir

Çocuğun kendisinde varolan bir psikiyatrik sorun da odaklanma sorununa yol açabilir. Örneğin DEHB (Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu), yaygın görünen ve tedavi gerektiren bir psikiyatrik rahatsızlıktır. DEHB temel belirtileri dikkat eksikliği, aşırı hareketlilik ve dürtüselliktir.

• Yerinde duramazlar, sık sık söz keserler
• Kıpır kıpırdırlar, yerlerinde duramazlar, yüksek yerlere tırmanırlar, motor takılmış gibi hareket ederler.
• Ani tepkiler verir, çok konuşurlar, sık sık söz keserler.
• Dikkatlerini sürdürmekte zorlandıkları için ders çalışmaktan sıkılırlar, öğrenmeyle ilgili sorun yaşarlar, bu durum akademik başarılarını olumsuz etkiler.
• Unutkan ve dağınıktırlar, sık eşya kaybederler.
• Israrcıdırlar, isteklerinin hemen yerine getirilmesini isterler.
• Genellikle zekaları normal veya normalin üzerindedir.
• Genellikle liderlik vasıfları vardır.

Hiperaktif çocuklarda bu sorunun beraberinde özel öğrenme güçlüğü, davranım bozukluğu, depresyon gibi başka psikiyatrik rahatsızlıklar da görülebilmekte. Bu çocuklar, kendilerini belli alanlarda yetersiz hissettikleri ve kurallara uyma ve öğrenmeyle ilgili sorunlarından dolayı sık sık eleştiri alırlar. Kendine güvensizlik duygusu yaşamakta ve bu tabloya diğer psikolojik sorunlar da eklenebilmektedir.

DEHB, yetişkinlerde %1-2 oranında görülebiliyor

Genellikle çocuklarda görüldüğü sanılan Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) yetişkinlikte de devam ediyor. ABD ve Kanada’da yapılan araştırmalar, 100 erişkinden 1-2’sinin hiperaktif olduğunu göstermekte ve sorunun yetişkinlerde de tedavisi yapılmaktadır.
Özel öğrenme güçlüğü, depresyon, anksiyete bozuklukları, korkular, konuşma bozuklukları, davranış sorunlarında da çocuğun bir etkinliğe odaklanma ve dikkatini sürdürme becerisinde zorluklar olduğu görülmektedir.

Odaklanma sorununu aşmak için bu önerilere kulak verin

• Ailenin öncelikli kazanması gereken beceri, etkili yönerge verebilmektir. Ses tonu, göz teması kurulması, net olmak, hedef koymak, davranışa odaklanmak gibi teknikler, bilinçli şekilde yapılmalıdır.
• Aile, çocuğun uyması gereken kuralları belirlemelidir. Kazandırılması gereken beceriler sıra ile ve somut ödüllendirme yapılarak kazandırılmalıdır. Örneğin bir davranış seçilip marka, jeton, puan uygulaması yapılıp, 10 jetona şu ödül şeklinde en baştan belirlenen hedefe yönelik motive olması sağlanmalıdır.
• Açık, net kurallar ve hedefler belirlenip kararlı bir tutum sergilenmelidir.
• Çocuğun davranışları incelenmelidir. Neden, hangi ortamda, ne şekilde davranış sorunu ortaya çıkıyor, inceleme yapılıp, o davranış için doğru yaklaşım  gereken durumlarda terapistle birlikte belirlenmelidir.
• Ortamı dikkat çekici nesnelerden olabildiğince arındırarak, çocuğa sade bir çalışma ortamı sağlanmalıdır. Gününü planlama öğretilmelidir. İhtiyaç durumunda ortamı çocuğa göre düzenlemek gerekir.
• Stres durumunda çocuğa güven verme, sakinleştirme şeklinde yaklaşım benimsenmelidir.
• Sorunların çözümü için aile oturumları yapmak, ortak çözümler bulmak çocuk için demokratik bir ortam yaratır, anlaşıldığını, ailesinin onu dinlediğini farkeder, sorun çözme tekniklerini öğrenir.
• Çocukla kurulan sağlıklı ilişki, öncelikle onu olduğu gibi kabul etmek ve ona bunu hissettirmekten geçer. Şartlar ne olursa olsun, kötü not alsa da hata yapsa da onu koşulsuz sevdiğimizi hissettirmeliyiz.
• Çocukla kuracağımız iyi iletişim; iletişim dilimizin suçlayıcı, eleştirel ,yargılayıcı değil de “ben”li cümleler kullanarak ve empatik yaklaşımımız ile mümkün. “Kızgın olduğunu görüyorum, Bunu anlatmak ister misin?” gibi ben dilini içeren cümleler kurmalıyız.
• Anne baba olarak bizim modelliğimiz, çocuğun diğer insanlarla kurduğu iletişimin ve kendi disiplininin temelini atacaktır. Örneğin, akşam boyunca bilgisayar ve telefonu ile ilgilenen anne babalarsak, çocuğumuzu teknolojik aletlerle ilgili disipline etmemiz zor olacaktır.
• Çocuğa zaman ayırmak, iyi bir ilişkinin başlangıcıdır. Arkadaşlarımızla zaman geçirmek, sohbet etmek, oyun oynamak biz yetişkinleri nasıl rahatlatıyorsa çocuğun da hem arkadaşları ile hem bizimle bunları yapmaya çok ihtiyacı var. Farklı olarak biz onların yaşam rehberleri değil miyiz? Onları yaşama hazırlayan, örnek olan, sorun çözmeyi, zorluklarla nasıl başedeceğini öğreten rehberler. Bu nedenle  ona ayıracağımız  zaman dilimlerinin çok değerli olduğunu vurgulayalım.
• Çocuğun disiplin konusunda  zorlandığını gözönüne alırsak, bir uzman yardımı alarak sorunun çözümüne yönelik hem çocuk, hem aile, hem de okulla çalışmalar planlamak en uygun yaklaşım olacaktır.
• Çocuğun güçlü ve geliştirilmesi gereken alanlarıyla ilgili çalışma yapılmalıdır.