Eksikliği Büyük Sorun: D Vitamini

D Vitamininin önemini ve eksikliğinin neden olabileceği sağlık problemlerini Hisar Intercontinental Hospital Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Bölüm Başkanı Prof. Dr. Lütfiye Müslümanoğlu anlatıyor. 

D Vitamininin Özellikleri nelerdir?

Kalsiyumun bağırsaklardan emilimini ve kan dolaşımına geçmesini sağlayan D vitamini kalsiyumun kemikle birleşmesini sağlama özelliğine sahip olduğu için kemikte yapılanma ve kemik kaybından korunmada önemli bir role sahip. Kalsiyumun böbrekten atılımını azaltır. Kas kütlesinin ve gücünün artması, düşme riskinin azalması, meme ve kolon kanseri riskinde azalma, kan basıncında azalma gibi önemli etkileri de mevcuttur.

D Vitamini kaynakları nelerdir?

Güneş en büyük D vitamini kaynağıdır. Yumurta sarısı, karaciğer, yağlı balıklar, balık yağı, kakao, tereyağı, D vitamini destekli süt gibi bazı besinlerde bulunur.

D vitamini doğal yollardan nasıl alınır?

Doğal yollardan ülkemizde her gün en az 30 dakika, saat 10.00-15.00 arasında güneşlenme yapılması ile olur. Çıplak tenin direkt olarak güneşi görmesi gerekir. UV B ışınları camdan veya giysilerden geçemezler.  Vücudun yüz ve el ayalarını içeren en az % 8’lik bölümünün güneş alması yeterli olabilir. Cilt koruyucu kremler sürülmesi UV B’nin alınmasını engellediğinden D vitamini sentezlenemez. 37 derece kuzey enlem üstünde olan yerlerde özellikle Kasım-Şubat ayları arasında D vitamini yoktur veya yetersizdir. Bu dönemlerde;

• Kapalı ortamlarda yaşayanlarda,
• Güneş görmeyenlerde,
• Böbrek-karaciğer yetersizliği olanlarda, 
• Yaşlılarda,
• Şişmanlarda,
• İlk 1 yıl anne sütü almayan ve güneşlenme yapılmayan bebeklerde D vitamini eksikliği görülür.

D Vitamininin Yararları nelerdir?

• Tip 1 (çocuklarda görülen diyabet-şeker hastalığı) diyabet riskini azaltır.
• Bazı tümörlerin büyümesini, kolon kanseri olma olasılığını azalttığı, kanser tedavi ajanının etkisini arttırdığı çalışmalarda tespit edilmiştir.
• Multipl skleroz olma olasılığını azalttığı gösterilmiştir. Multipl Skleroz, Sjögren Sendromu,  Romatoid Artrit, Tiroidit, Crohn Hastalığı gibi hastalıklarda bağışıklık sistemi ile ilişkisi ileri sürülmektedir.
• Enfeksiyon hastalıklarında azalmaya neden olabilir. Tüberküloz riskinde azalma görüldüğü belirtilmiştir.
• Yaşlılarda demansı ve inme-felç gelişimini azaltabilir
• Kas gücünü artırır.

D Vitamini eksikliğinin belirtileri nelerdir ve ne gibi problemler yaratabilir?

D vitamini eksikliğinde;

• Vücut kalsiyum dengesi bozulacağından kemiklerdeki kalsiyum kana geçer ve kemikler zayıflar.

• Kırık oluşma riski artar.
• Kas gücü azalır.
• Yürüme, merdiven inip-çıkma zorlaşır.
• Dengede bozulma olup, düşme riski artar.
• Yorgunluk olur.
• Yaygın vücut ağrıları oluşur.
• Depresyona eğilim artar.
• Unutkanlık olabilir.
• Kemik erimesi ve kemiklerde kırılmaya yol açarak sakatlığa neden olabilir.

D Vitamini eksikliği en çok kimlerde ve neden görülür?

• Yaşlılarda (70 yaşından sonra),
• Deride renk değişikliği artmış olanlarda,
• Şişmanlar-obezlerde,
• Güneşlenirken devamlı cilt koruyucu krem kullananlarda,
• Kapalı giyim ile dolaşanlarda (el ve yüzde kapalı olanlar daha çok risk altına),
• Devamlı kapalı ortamlarda çalışanlar/bulunanlarda,
• Beslenme bozukluğu olanlarda,
• Bağırsakta emilim bozukluğu olanlarda,
• Böbrek ve karaciğer yetersizliği olanlarda,
• Antikonvülsan (sara ilacı),
• Kortizon kullananlar,
• AIDS hastalarında görülür.

Ayrıca hamilelik ve emzirme döneminde de beslenme bozuksa, güneşlenme yapılmamışsa dikkatli olmak gerekir.

Çocuklarda görülen D vitamini eksikliği nelere neden olur?

Süt çocuklarında D vitamini eksikliğinin bulguları çocuk 2 aylık iken ortaya çıkar. Gece huzursuzlukları, aşırı terleme, renk solukluğu, iştahsızlık, isteksizlik ilk belirtilerdir. Bronşit, zatürre ve kas kramplarına eğilim vardır. İskelette ilk önce kafatasında yumuşama, kaburgaların kemik, kıkırdak birleşim yerlerinde şişlikler görülür. Zamanla göğüs alt bölümü çan şeklinde genişler. Kaburgalar kolayca kırılır. Süt dişleri ufalanır. Kafatasında biçim bozuklukları, sırtta kamburluk, 0 veya X şeklinde bacaklar oluşur. Kaslarda genel bir güçsüzlük vardır. Yürümede gecikme ve ördekvari yürüme görülür. Tedavi edilmeyen çocuklarda boyu uzaması olmaz.

Yetişkinlerde görülen D vitamini eksikliğinin sonuçları nelerdir?

Sırt omurları, kalça, ayak ve bazen de kaburgalar en çok ağrıyan kemiklerdir. Tam istirahatte ağrı olmaz. İleri dönemlerde kemiklerde eğrilik ve çarpıklıklar ortaya çıkabilir. Kan kalsiyum seviyesinde azalma olduğunda kas kasılmaları, kramplar görülür. Kemik ve kas güçsüzlüğü nedeniyle hastalar paytak paytak (ördekvari) yürürler, merdiven inip çıkamaz duruma gelirler. Yorgunluk hissederler, yaygın vücut ağrıları (inatçı kas iskelet ağrıları) olur, kemiklerde kırıklar ortaya çıkar.

Yaşlılarda görülen D vitamini eksikliği nelere yol açar?

Dengede bozulmaya, kas gücünde azalmaya yol açtığı için düşme artar ve kemiklerde özellikle kalçada kırık oluşabilir. Yürüme, hareket etme kabiliyeti azalır. Demans, hafıza kaybı olabilir, kas krampları, özellikle elde ve bacaklarda kas kasılmaları sık görülür. İnatçı kas iskelet ağrıları olur. Enfeksiyon riski artabilir, sık sık hastalanabilirler.

D vitaminin aşırı alımının zararları nelerdir?

• Kusma,
• İshal,
• Halsizlik,
• Huzursuzluk,
• Kabızlık,
• İştahsızlık,
• Ağız kuruluğu,
• Vücutta susuzluk hali (dehidratasyon), 
• Çok su içme ve çok idrara çıkma hali, böbrek taşları ve böbrek koliği oluşabilir.