Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu ya da Kısaca DEHB

Hayatımızda, belki de çevremizde bu konuya dair birçok örnek görüyoruz ve duyuyoruz. Bir arkadaşımızın çocuÄŸu, bir akrabamızın öÄŸrencisi, hatta belki de kendimizde oluÅŸan bazı belirtileri fark ediyoruz. Öncelikle DEHB’nin ne olduÄŸunu ve belirtilerini daha yakından inceleyelim. Ardından ise bir vaka örneÄŸi ile bu durumu daha somut bir ÅŸekilde anlamaya çalışalım.

Belki de ÅŸimdiden kendinize ÅŸu soruları sormaya baÅŸladınız: DEHB nedir? Belirtileri nelerdir? Nasıl teÅŸhis edilir ve tedavi yöntemleri nelerdir? Günlük yaÅŸamda ne gibi zorluklara yol açar? Ama merak etmeyin. Tüm bu soruların hepsine cevap bulacağız. Ayrıca DEHB ile baÅŸa çıkma yollarını, tedavi yöntemlerini ve hem çocuklar hem de yetiÅŸkinler için etkili stratejileri de ele alacağız. Bu konuda ne kadar bilgi sahibi olursak, DEHB’li bireylerin ve ailelerinin hayatını o kadar kolaylaÅŸtırabiliriz.

Peki, DEHB nedir?

DEHB; dikkat eksikliÄŸi, aşırı hareketlilik ve dürtüsellik gibi belirtilerle karakterize edilen bir nörogeliÅŸimsel bozukluktur. Bu terim size yabancı gelebilir fakat etrafımızda bu belirtileri gösteren birçok kiÅŸi olabilir. ÖrneÄŸin; çocuÄŸunuzun derslerde dikkatini toplamakta zorlandığını, sürekli hareket ettiÄŸini veya düÅŸünmeden hareket ettiÄŸini fark ettiniz mi? Ya da siz? Siz bir iÅŸe odaklanmakta zorlanıyor, bir türlü yerinizde duramıyor musunuz?

Genellikle çocukluk çağında baÅŸlar ve yetiÅŸkinlik döneminde de devam edebilir. DEHB’nin belirtileri üç ana kategoriye ayrılır: Dikkat EksikliÄŸi, Hiperaktivite ve Dürtüsellik.

1. Dikkat EksikliÄŸi
   - Görevleri bitirmekte zorlanma
   - Detaylara dikkat edememe, hata yapma
   - Organize olamama
   - Dikkatin kolayca dağılması
   - Unutkanlık

2. Hiperaktivite
   - Otururken sürekli kıpırdanma
   - Sık sık yerinden kalkma ihtiyacı
   - Sessizce oyun oynayamama ya da etkinliklere katılamama
   - Sürekli hareket halinde olma

3. Dürtüsellik
   - Söz kesme ya da baÅŸkalarının konuÅŸmasını bölme
   - Sırasını beklemekte zorlanma
   - DüÅŸünmeden riskli davranışlarda bulunma

Bu belirtiler her bireyde farklı ÅŸiddette ve kombinasyonlarda görülebilir. Bazı kiÅŸilerde dikkat eksikliÄŸi belirtileri baskınken, bazılarında ise hiperaktivite ve dürtüsellik öne çıkabilir.

Nedenleri Nelerdir?

DEHB’nin kesin nedenleri tam olarak bilinmemekle birlikte, genetik ve çevresel faktörlerin bir kombinasyonunun rol oynadığı düÅŸünülmektedir. DEHB öyküsü olan bireylerde bu bozukluÄŸun görülme olasılığı daha yüksektir. Ayrıca gebelik sırasında sigara içme, alkol kullanma veya diÄŸer zararlı maddelere maruz kalma gibi faktörler de risk faktörleri arasında sayılabilir.

Tanı Süreci Nasıldır?

DEHB tanısı, dikkatli bir deÄŸerlendirme süreci gerektirir. Bir saÄŸlık profesyoneli belirtilerin ne kadar süredir devam ettiÄŸini, ne kadar ÅŸiddetli olduÄŸunu ve bireyin günlük yaÅŸamını ne ölçüde etkilediÄŸini deÄŸerlendirir. Bu süreçte, ebeveynler, öÄŸretmenler ve bireyin kendisiyle yapılan görüÅŸmelerin yanı sıra çeÅŸitli testler ve ölçekler kullanılır.

Bir Vaka ÖrneÄŸi ile konuyu biraz daha somut hâle getirelim:
Ali, 10 yaşında, zeki ve enerjik bir çocuktur. Ancak Ali’nin öÄŸretmenleri ve ailesi, onun derslerine odaklanmakta ve ödevlerini tamamlamakta zorlandığını fark ederler. Ali, sınıfta sürekli hareket ediyor, arkadaÅŸlarının sözünü kesiyor ve çoÄŸu zaman dikkatsizce hatalar yapıyordur. Ali’nin ailesi, durumun ne olduÄŸunu anlamak için bir çocuk psikiyatristine baÅŸvurur. Yapılan deÄŸerlendirmeler sonucunda Ali’ye, DEHB tanısı konur. Tabii bu süreçte, Ali’nin öÄŸretmenlerinin ve ailesinin gözlemleri çok önemlidir. Tanı konduktan sonra Ali için bir tedavi planı oluÅŸturulur. Bu plan; davranışsal terapi, eÄŸitim desteÄŸi ve gerekirse ilaç tedavisini içermektedir.

YetiÅŸkinlikte DEHB

Bireylerin iÅŸ hayatı, sosyal iliÅŸkileri ve genel yaÅŸam kalitesi üzerinde önemli etkiler yaratabilecek DEHB’in, YetiÅŸkinler Üzerindeki Etkileri ise ÅŸöyledir;

- Ä°ÅŸ Hayatı: DEHB’li bireyler iÅŸ yerinde odaklanma, zamanı yönetme ve organizasyonel görevlerde zorluk yaÅŸayabilir. Bu durum, iÅŸ performansını olumsuz etkileyebilir ve iÅŸ kaybına kadar gidebilir.

- Sosyal Ä°liÅŸkiler: DEHB, sosyal iliÅŸkilerde sorunlara yol açabilir. Dürtüsellik ve dikkat dağınıklığı, yanlış anlaşılmalara ve iletiÅŸim problemlerine neden olabilir.

- Duygusal SaÄŸlık: DEHB’li yetiÅŸkinlerde anksiyete, depresyon ve düÅŸük özgüven gibi duygusal sorunlar daha sık görülebilir.

YetiÅŸkinler Ä°çin DEHB Stratejileri

- Görev Listeleri ve Planlama: Günlük yapılacaklar listesi ve uzun vadeli planlar oluÅŸturmak, görevleri takip etmeyi kolaylaÅŸtırır.

- Zaman Yönetimi: Görevler için zaman blokları ayırarak zaman yönetimini geliÅŸtirin. Alarm ve hatırlatıcılar kullanarak zamanı takip edin.

- Çevresel Düzenleme: Dağınıklığı azaltmak ve düzenli bir çalışma ortamı oluÅŸturmak, dikkatin dağılmasını önler.

- Dijital Araçlar: Takvim, hatırlatıcı uygulamaları ve not alma uygulamaları gibi dijital araçları kullanarak organizasyon ve planlama yapın.

- Odaklanma Teknikleri: Pomodoro TekniÄŸi gibi kısa çalışma periyotları ve düzenli aralar içeren teknikleri kullanarak odaklanmayı artırın.

- Destek Sistemleri: Aile, arkadaşlar veya destek grupları gibi bir destek sistemi oluşturmak, duygusal destek sağlar ve motivasyonu artırır.

- Fiziksel Aktivite ve SaÄŸlıklı YaÅŸam: Düzenli egzersiz yapmak, saÄŸlıklı beslenmek ve yeterli uyku almak, genel olarak zihinsel saÄŸlığı ve dikkat seviyelerini iyileÅŸtirir.

Tedavi Yöntemleri Nelerdir?

DEHB tedavisinde genellikle bireysel ihtiyaçlara göre çeÅŸitli yaklaşımlar bir arada kullanılır. BaÅŸlıca tedavi yöntemleri ÅŸunlardır:

1. Ä°laç Tedavisi
   - Uyarıcı ilaçlar
   - Uyarıcı olmayan ilaçlar

2. Davranışsal Terapi
   - Olumlu pekiÅŸtirme ve ödüllendirme
   - Yapılandırılmış rutinler oluÅŸturma
   - Sosyal beceri eÄŸitimi

3. EÄŸitim DesteÄŸi
   - ÖÄŸretmenlerle iÅŸ birliÄŸi içinde çalışma
   - BireyselleÅŸtirilmiÅŸ eÄŸitim planları
   - Ekstra zaman ve dikkat dağıtıcı unsurların azaltılması

4. Aile EÄŸitimi ve DesteÄŸi
   - Ailelerin DEHB hakkında bilgilendirilmesi
   - Ebeveyn eÄŸitim programları
   - Destek grupları

DEHB tanısı konulan çocuklar ve aileleri için bazı stratejiler

- Rutinler OluÅŸturma: Günlük aktiviteler için sabit rutinler belirlemek, çocuÄŸun ne beklemesi gerektiÄŸini bilmesini saÄŸlar ve belirsizlikleri azaltır.

- Organizasyon Araçları Kullanma: Ajanda, takvim ve yapılacaklar listesi gibi araçlar kullanarak çocuÄŸun görevlerini ve sorumluluklarını takip etmesine yardımcı olun.

- Pozitif PekiÅŸtirme: Ä°yi davranışları ve baÅŸarıları ödüllendirmek, çocuÄŸun motivasyonunu artırır. Küçük ödüller veya övgüler etkili olabilir.

- Kısa ve Net Talimatlar: Talimatları kısa, basit ve net bir ÅŸekilde verin. ÇocuÄŸun dikkatini dağıtmayacak ÅŸekilde yönlendirin.

- Fiziksel Aktivite: Düzenli fiziksel aktivite, çocuÄŸun enerjisini yönetmesine ve dikkatini toplamasına yardımcı olabilir.

- Duyusal Araçlar: Stres topları, çiÄŸneme oyuncakları gibi duyusal araçlar, çocuÄŸun odaklanmasına ve sakin kalmasına yardımcı olabilir.

- Ara Verme: Uzun süreli görevler arasında düzenli aralar vermek, çocuÄŸun dikkatini yeniden toplamasına yardımcı olur.

Ali’nin hikâyesine geri dönersek; doÄŸru tedavi ve destekle Ali, okulda ve sosyal hayatında daha baÅŸarılı olmuÅŸtur. DEHB’yi tamamen “iyileÅŸtirmek” mümkün olmasa da, semptomları yönetmek ve yaÅŸam kalitesini artırmak mümkündür. EÄŸer siz de kendinizde ya da çocuÄŸunuzda DEHB belirtileri gözlemliyorsanız, bir uzmana baÅŸvurmak en doÄŸru adım olacaktır.

Unutmayın, her birey özeldir ve her DEHB’li bireyin ihtiyaçları farklıdır. Bu nedenle, kiÅŸiye özel çözümler bulmak ve sabırlı olmak en önemli adımlardır.